هوش مصنوعی و رمزارزها در خدمت عملیات تروریستی/ 5 راهکار برای مقابله

به گزارش اقتصادنیوز، در دنیای امروز، پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه تکنولوژی و هوش مصنوعی نه‌تنها زندگی روزمره انسان‌ها را متحول کرده، بلکه ابعادی جدید به تهدیدات امنیت بین‌المللی افزوده است. گروه‌های تروریست با درک پتانسیل عظیم این نوع فناوری، به‌سرعت در حال تطبیق و بهره‌برداری از آنها برای پیشبرد اهدافشان هستند. این گزارش به بررسی چگونگی استفاده تروریست‌ها از تکنولوژی و هوش مصنوعی در ابعاد مختلف (از جذب نیرو و تامین مالی گرفته تا برنامه‌ریزی و اجرای عملیات) می‌پردازد.

جذب نیرو و تبلیغات

آنگونه که "آزاده خرمی‌مقدم" در هفته نامه تجارت فردا گزارش داده است؛ هوش مصنوعی به تروریست‌ها این امکان را می‌دهد که محتوای تبلیغاتی خودشان را با سرعت و گستردگی بی‌سابقه‌ای تولید و منتشر کنند.

چت‌بات‌هایی همانند چت‌جی‌پی‌تی می‌توانند برای تولید متون، تصاویر و ویدئوهای متقاعدکننده به‌کار گرفته شوند که برای جذب افراد جدید و انتشار ایدئولوژی‌های افراطی طراحی شده‌اند. محتواها در قالب‌های چندرسانه‌ای و با روش‌های تازه و گسترده در شبکه‌های اجتماعی و پلت‌فرم‌های مختلف منتشر می‌شود. این امر به تروریست‌ها کمک می‌کند پیام‌هایشان را به مخاطبان بیشتری برسانند و فرآیند رادیکالیزه کردن افراد را تسریع بخشند.

همچنین هوش مصنوعی می‌تواند در شناسایی افراد مستعد برای جذب، براساس تحلیل داده‌های آنلاین و الگوهای رفتاری نقش ایفا کند. براساس گزارش نشریه گاردین، گروه‌هایی نظیر داعش و هم‌پیمانان آن، از ابزارهایی همانند چت‌بات چت‌جی‌پی‌تی برای گسترش پروپاگاندای جذب نیرو در قالب‌های چندرسانه‌ای بهره گرفته‌اند؛ از تبدیل بولتن‌های خبری به محتوای صوتی گرفته تا تولید مجموعه‌های تصویری تبلیغاتی. مصطفی ایاد، مدیر موسسه «گفت‌وگوی راهبردی» در مناطق آفریقا، خاورمیانه و آسیا، با اشاره به این روند می‌گوید: «آنچه پیشتر فقط یک متن خبری بود، اکنون به‌راحتی به محتوای صوتی تبدیل می‌شود- امری که حامیان داعش و شبکه‌های پشتیبان آن در حال انجامش هستند.» در کنار تهدیدهای امنیتی، تحولات نشان می‌دهد همان‌گونه که هوش مصنوعی در حال بازآرایی نیروی کار در ده‌ها صنعت است، در حوزه امنیت عمومی نیز چالش‌های تازه و پیچیده‌ای پدید آورده که نیازمند بازنگری جدی در راهبردهای مقابله با افراط‌گرایی دیجیتال است.

ایاد ادامه می‌دهد: «بخش زیادی از کاری که هوش مصنوعی انجام می‌دهد، توانمندسازی چیزهایی است که از قبل وجود داشته‌اند. همچنین فناوری، توان گروه‌های تروریستی را در حوزه تبلیغات و انتشار محتوا افزایش داده و به یکی از اجزای کلیدی این فرآیند تبدیل شده است.»

سازمان‌های ضدتروریسم در تلاش‌اند برتری خودشان را حفظ کرده و از وقوع حملات جلوگیری کنند، چراکه دسترسی به ابزارهای دیجیتال آسان‌تر شده است. مقام‌های ضدتروریسم سال‌هاست تلاش برای عقب نماندن از گروه‌های تروریستی و شیوه استفاده آنها از ابزارهای دیجیتال و اپلیکیشن‌های شبکه‌های اجتماعی را به بازی «موش‌کوب» (Whac-a-Mole) تشبیه کرده‌اند. اصطلاح بازی موش‌کوب در گفت‌وگوهای روزمره یا رسانه‌ای وقتی استفاده می‌شود که می‌خواهند وضعی را توصیف کنند که هر بار یک مشکل را حل می‌کنند، یک جای دیگر دوباره ظاهر می‌شود- درست مثل موش‌هایی که به‌طور مدام از سوراخ‌های مختلف بیرون می‌پرند. مقابله با گروه‌های تروریستی نیز این‌گونه است؛ چرا که پس از هر حمله پهپادی یا عملیات ویژه، یک شاخه جدید، در نقطه‌ای دیگر با نام متفاوت و پرچمی تازه سر بر می‌آورد. گروه‌های تروریستی جهادی همانند داعش و پیشتر القاعده و حتی گروه نئونازی «پایگاه»، از ابزارهای دیجیتال برای جذب نیرو، تامین مالی پنهانی از طریق رمزارز، دانلود سلاح برای چاپ سه‌بعدی و آموزش فنون عملیات مخفی به پیروان خودشان استفاده کرده‌اند. این در حالی است که نیروهای امنیتی و اطلاعاتی همچنان در حال دنبال کردن آنها هستند.

با گذشت زمان، خنثی‌سازی حملات و حفظ برتری فناورانه بر این گروه‌ها پیچیده شده است، زیرا منابع متن‌باز (Open source) بیشتری در دسترس قرار گرفته‌اند. با گسترش دسترسی به ابزارهای متن‌باز و اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی، نگرانی نهادهای امنیتی در سطح جهانی افزایش یافته است. در ایالات‌متحده، منابع نزدیک به دولت به «گاردین» گفته‌اند هوش مصنوعی اکنون به ابزاری برای افزایش کارایی گروه‌های تروریستی در طراحی و اجرای عملیات تبدیل شده است.

به گفته آدام هدلی، مدیر اجرایی نهاد «فناوری علیه تروریسم»، فناوری هوش مصنوعی به گروه‌های تروریستی اجازه داده است همان کارهایی را که پیشتر انجام می‌دادند، اکنون با سرعت بیشتر، دقت بالا و هزینه کمتر اجرا کنند. این بدان معناست که سطح کارآمدی و دسترسی گروه‌های افراطی به ابزارهای دیجیتال به‌طور محسوسی افزایش یافته است، حتی اگر ماهیت تهدیدها تغییر اساسی نکرده باشد. این تحولات روند شناسایی، ردیابی و مقابله با آنها را برای نهادهای امنیتی پیچیده کرده است.

کارشناسان هشدار می‌دهند در آینده، گروه‌های تروریستی ممکن است از هوش مصنوعی برای توسعه سریع اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌های عملیاتی بهره ببرند. با این‌ حال، آنچه در حال حاضر بیش از همه نگران‌کننده است، نقش هوش مصنوعی در تقویت تهدیدهای موجود است؛ به‌ویژه هوش مصنوعی مولد نه الزاماً تهدیدهای جدید، بلکه شدت و دامنه تهدیدهای پیشین را افزایش داده‌ است.

برنامه‌ریزی و اجرای عملیات

هوش مصنوعی می‌تواند به‌عنوان «مشاور دیجیتال» و «دستیار تحقیقاتی» برای اعضای گروه عمل کند. این شامل دسترسی به اطلاعات، تحلیل داده‌ها و طراحی نقشه‌های عملیاتی می‌شود. برای مثال، داعش راهنمای ابزارها و خطرات هوش مصنوعی را برای حامیانش منتشر کرده و در نشریاتش بر لزوم استفاده از این فناوری در عملیات‌ها تاکید کرده است. بحث‌هایی در کانال‌های رمزنگاری‌شده داعش در مورد استفاده از چت‌جی‌پی‌تی برای یادگیری ساخت مواد منفجره یا طراحی خودروهای کنترلی از راه دور برای حملات وجود داشته است. این امر نشان می‌دهد تروریست‌ها به‌دنبال راه‌هایی برای دور زدن سیستم‌های نظارتی و استفاده از هوش مصنوعی برای اهداف عملیاتی هستند.

داعش در یکی از جدیدترین نشریه‌های تبلیغاتی، آینده هوش مصنوعی را ترسیم و تاکید کرده این فناوری باید بخشی از عملیات آنها شود. این گروه حتی راهنمایی با عنوان «راهنمای ابزارها و خطرات هوش مصنوعی» را از طریق یک کانال رمزنگاری‌شده برای هوادارانش منتشر کرده است. در یکی از مقالات این نشریه به نقل از «گاردین» آمده است: «برای هر فرد، صرف‌نظر از زمینه یا تخصصش، درک دقیق و عمیق هوش مصنوعی به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. هوش مصنوعی فقط فناوری نیست؛ بلکه به نیرویی تبدیل شده که شکل جنگ را تغییر می‌دهد.» برخی از کاربران (در گروه‌های وابسته به داعش) درباره استفاده از چت‌جی‌پی‌تی برای یادگیری کارهای حساس همانند ساخت بمب، ابراز تردید کرده‌اند. آنها نمی‌دانند که آیا این چت‌بات تحت نظارت سازمان‌های امنیتی است یا نه؟ همین تردید، بخشی از نگرانی‌های بزرگ درباره حفظ حریم خصوصی و رصد آنلاین از سوی دولت‌هاست؛ نگرانی که از زمان راه‌اندازی چت‌جی‌پی‌تی مطرح شده و همچنان ادامه دارد.

در یکی از اتاق‌های گفت‌وگوی آنلاین وابسته به داعش، کاربران درباره راه‌های ایمن برای استفاده از هوش مصنوعی در فعالیت‌های عملیاتی به تبادل نظر پرداخته‌اند. یکی از کاربران پرسیده است: «گزینه‌ای امن‌تر وجود دارد؟» در پاسخ، کاربر دیگری راهکار خلاقانه‌تری برای دور زدن ردیابی پیشنهاد داده بود: انتشار نقشه‌ها و دستورالعمل‌هایی برای ساخت نمونه ساده‌ای از یک خودرو کنترل از راه دور با کمک چت‌جی‌پی‌تی. این نشان می‌دهد گروه داعش علاقه به هوش مصنوعی را پنهان نکرده و اکنون آشکارا این فناوری را فرصتی برای بهره‌برداری می‌داند. استفاده از کامیون برای حمله یا به اصطلاح «حملات کوبشی با خودرو»، در سال‌های گذشته به یکی از روش‌های رایج داعش برای انجام عملیات توسط پیروان یا عوامل تبدیل شده است. در ماه مارس نیز حساب مرتبط با داعش، ویدئویی آموزشی برای ساخت بمب با کمک هوش مصنوعی منتشر کرد که در آن، یک آواتار دیجیتالی طرز ساخت یک بمب خانگی با وسایل معمولی را آموزش می‌داد.

تامین مالی گروه‌های تروریستی با هوش مصنوعی سریع‌تر و راحت‌تر شده است. به عبارت دیگر استفاده از رمزارزها به‌عنوان یکی از روش‌های نوین تامین مالی برای گروه‌های تروریستی محسوب می‌شود. تکنولوژی بلاک‌چین و رمزارزها امکان انتقال پول را به‌صورت ناشناس و غیرقابل ردیابی فراهم می‌کند که این امر برای سازمان‌های تروریستی که به‌دنبال منابع مالی پنهانی هستند، جذابیت زیادی دارد. هوش مصنوعی می‌تواند در مدیریت و بهینه‌سازی فرآیندهای مالی، از جمله تبدیل ارزها و پنهان کردن تراکنش‌ها به‌کار گرفته شود. در گذشته، منابع مالی تروریسم عمدتاً شامل قاچاق مواد مخدر، فروش سلاح، گروگان‌گیری، باج‌گیری و دریافت کمک از گروه‌های هم‌فکر بود،

اما در عصر دیجیتال، این منابع تنوع بیشتری یافته‌اند. اکنون تروریست‌ها از ارزهای دیجیتال همانند بیت‌کوین و سایر رمزارزها برای انتقال سریع، ناشناس و فرامرزی پول استفاده می‌کنند. بسیاری از تراکنش‌ها در «دارک‌وب» انجام می‌شود؛ جایی که شناسایی هویت افراد دشوار است (چت‌جی‌پی‌تی). هوش مصنوعی در این میان نقش دوگانه‌ای ایفا می‌کند. از یک‌سو، نهادهای اطلاعاتی و امنیتی با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، داده‌کاوی، تحلیل الگوهای مالی و ردیابی فعالیت‌های مشکوک تلاش می‌کنند جریان‌های مالی مرتبط با تروریسم را کشف و مسدود کنند.

اما از سوی دیگر، گروه‌های تروریستی نیز از هوش مصنوعی (AI) برای پنهان‌سازی مسیرهای مالی، ساخت حساب‌های جعلی، هدایت هوشمند حملات فیشینگ، تولید محتوای تبلیغاتی و حتی برنامه‌ریزی عملیات پیچیده استفاده می‌کنند. برای مثال، گروه‌های افراطی از شبکه‌های اجتماعی و پلت‌فرم‌های پیام‌رسان رمزگذاری‌شده برای جذب نیرو، جلب حمایت مالی و حتی دریافت کمک‌های مالی از طریق NFT یا بازی‌های بلاک‌چینی استفاده کرده‌اند.

برخی از آنها با استفاده از چت‌بات‌ها و الگوریتم‌های زبانی، پیام‌هایی برای جذب هواداران در کشورهای غربی تولید کرده‌اند که به‌صورت هدفمند بر افراد آسیب‌پذیر اثر می‌گذارد. یکی از مهم‌ترین خطرها در زمینه تامین مالی تروریسم، استفاده از هوش مصنوعی برای خودکارسازی شناسایی حساب‌های بانکی، سوءاستفاده از کارت‌های اعتباری سرقتی و الگوریتم‌های معاملاتی در بازارهای رمزنگاری است. این فناوری‌ها می‌توانند میلیون‌ها تراکنش را در کسری از ثانیه انجام دهند و ردگیری آنها را برای نهادهای نظارتی دشوار کنند. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که در برخی عملیات،AI  برای انتخاب بهترین مسیرهای مالی، انتخاب زمان مناسب برای انتقال وجه و حتی گمراه‌ کردن سامانه‌های ضدپولشویی به کار رفته است. تامین مالی تروریسم با بهره‌گیری از فناوری‌های نو به سطح جدیدی وارد شده که تنها با ابزارهای سنتی قابل مقابله نیست. مقابله موثر با این روند نیازمند ترکیب فناوری‌های هوشمند، همکاری بین‌المللی، به‌روزرسانی قوانین و افزایش توان نظارتی در فضای دیجیتال است. در غیر این صورت، گروه‌های تروریستی با استفاده از تکنولوژی، پیش از آنکه شناسایی شوند، منابع مالی را منتقل کرده‌اند. می‌توان گفت تامین مالی تروریسم با استفاده از تکنولوژی‌های نوین، به‌ویژه هوش مصنوعی (AI)، به یکی از چالش‌های پیچیده امنیتی در دهه‌های گذشته تبدیل شده است.

تروریست‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال نه‌تنها روش‌های سنتی انتقال پول را دور می‌زنند، بلکه با هوشمند کردن فعالیت‌ها، شناسایی و رهگیری مالی را دشوار می‌کنند. همزمان با پیشرفت تکنولوژی، مرز میان فعالیت‌های مجرمانه و نوآوری‌های دیجیتال باریک شده است. تروریست‌ها از پلت‌فرم‌های مالی غیرمتمرکز برای جذب سرمایه و پولشویی استفاده می‌کنند، چرا که این سیستم‌ها فاقد نظارت متمرکز و الزامات شناسایی هویت کاربران هستند. در برخی موارد، تروریست‌ها حتی از بازی‌های آنلاین برای انتقال غیرمستقیم پول استفاده کرده‌اند. این روند نشان می‌دهد که بدون قانون‌گذاری به‌روز، فناوری به ابزار فرار از قانون تبدیل می‌شود.

جنگ رسانه‌ای و اطلاعاتی

هوش مصنوعی می‌تواند در تولید تصاویر و ویدئوهای واقعی‌نما (دیپ‌فیک) و همچنین اخبار جعلی (فیک‌نیوز) به تروریست‌ها کمک کند. این قابلیت به آنها اجازه می‌دهد پروپاگاندای خودشان را با کیفیت بالاتر و اعتبار ظاهری بیشتری منتشر کنند و افکار عمومی را تحت تاثیر قرار دهند. تولید محتوای بصری و متنی فریبنده می‌تواند به شست‌وشوی مغزی، تحریک به خشونت و ایجاد تفرقه در جوامع کمک کند. این بعد از استفاده از هوش مصنوعی، مبارزه با تروریسم را در فضای سایبری به مراتب پیچیده می‌کند.

گروه‌های افراطی راست‌گرا همانند گروه داعش نیز به هوش مصنوعی علاقه نشان داده‌اند. برخی از آنها به هوادارانشان آموزش داده‌اند چطور با استفاده از هوش مصنوعی میم‌های جعلی (اخبار دروغ تصویری) تولید کنند و برخی دیگر به سراغ تولید تصاویر تبلیغاتی از آدولف هیتلر با کمک هوش مصنوعی رفته‌اند.

مصطفی ایاد در این‌باره می‌گوید، برخی از این ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی برای گروه‌های تروریستی به‌ویژه در حوزه امنیت عملیاتی آنها، به مزیت و فرصت تبدیل شده‌اند؛ برای نمونه، تکنیک‌هایی برای ارتباط امن که مانع شنود یا ردیابی می‌شود، همانند مبدل‌های صدای رمزنگاری‌شده که صدای گوینده را مخفی می‌کنند. به گفته ایاد، این ابزارها به گروه‌های تروریستی کمک می‌کنند «امنیت عملیاتی‌شان را بیشتر پنهان کرده و ارتقا دهند» و در فعالیت‌های روزمره‌شان (مثل آموزش و عملیات) حرفه‌ای عمل کنند.

گروه‌های تروریستی همواره در خط مقدم بهره‌گیری و استفاده حداکثری از فضاهای دیجیتال برای رشد و گسترش بوده‌اند. هوش مصنوعی تازه‌ترین نمونه از این روند است. در ژوئن 2014، زمانی که داعش تازه در جهان شناخته می‌شد، این گروه با استفاده از توئیتر به‌صورت زنده تصاویر و پیام‌هایی از اعدام دسته‌جمعی بیش از هزار نفر را منتشر کرد. این عملیات همزمان با حمله به شهر موصل صورت گرفت و باعث شد سربازان ارتش عراق از ترس، عقب‌نشینی کنند.

پس از آن و با تشکیل آنچه داعش «خلافت اسلامی» می‌نامید و گسترش فعالیت‌های سایبری آن، پاسخ دولت‌ها و شرکت‌های فناوری به‌صورت یک تلاش هماهنگ و هدفمند برای سرکوب حساب‌های کاربری داعش در فضای آنلاین شکل گرفت. از آن زمان تاکنون، سازمان‌های اطلاعاتی غربی فضاهایی همانند رمزارزها، اپلیکیشن‌های پیام‌رسان رمزنگاری‌شده، سایت‌هایی که امکان دسترسی به فایل‌های چاپ سه‌بعدی اسلحه را می‌دهند و سایر ابزارهای دیجیتال مشابه را به‌عنوان حوزه‌هایی شناسایی کرده‌اند که باید تحت نظارت و کنترل مستمر قرار گیرند.

کاهش بودجه‌ها و محدود شدن عملیات ضدتروریستی در بسیاری از دولت‌های جهان از جمله برخی موارد در آمریکا از سوی دولت دونالد ترامپ، تلاش‌ها در این زمینه را تضعیف کرده است. آدام هدلی می‌گوید: «آسیب‌پذیری اصلی و فوری در زیرساخت‌های روبه‌افول مقابله با تروریسم نهفته است. استانداردها به شکل قابل ‌توجهی کاهش یافته‌اند و پلت‌فرم‌ها و دولت‌ها توجه کمتری به این حوزه نشان می‌دهند.»

هدلی توضیح می‌دهد این افول، با افزایش پیچیدگی محتوای تولیدشده با کمک هوش مصنوعی همزمان شده است. او از شرکت‌هایی همانند متا و اوپن ای‌آی خواسته سازوکارهای موجود همانند «اشتراک‌گذاری هش» و قابلیت‌های سنتی شناسایی محتوا را تقویت کنند. همچنین در توسعه سیاست‌های تعدیل و نظارت بر محتوای تولیدشده با هوش مصنوعی تلاش بیشتری داشته باشند. او در پایان تاکید می‌کند: «آسیب‌پذیری امروز ناشی از قابلیت‌های تازه هوش مصنوعی نیست؛ بلکه از این واقعیت است که توان ما برای مقابله با تهدیدهای آنلاین موجود، تضعیف شده است.»

عملیات اسرائیل

گروه‌های تروریستی و همچنین دولت‌هایی که به عملیات فرامرزی مخفیانه و خرابکارانه دست می‌زنند، روزبه‌روز بیشتر از ابزارهای فناورانه به‌ویژه هوش مصنوعی، پهپادهای هوشمند، داده‌کاوی و سیستم‌های هدایت خودکار برای پیشبرد اهداف بهره می‌گیرند. فناوری‌ها موجب افزایش دقت و اثربخشی عملیات شده‌اند و امکان پنهان‌کاری و دسترسی از راه دور را فراهم کرده‌اند. یکی از بارزترین روش‌های تروریستی منتسب به اسرائیل ترور دانشمندان هسته‌ای و نظامیان برجسته ایران است.

این ترورها اغلب با استفاده از روش‌های پیچیده و با دقت بالا انجام شده‌اند. برای مثال، سیستم هوش مصنوعی «لاوندر» که رژیم صهیونیستی برای شناسایی و ترور افراد در غزه، لبنان و احتمالاً ایران استفاده کرده، توانایی تحلیل حجم بالایی از اطلاعات درباره میلیون‌ها نفر را دارد و بر مبنای وابستگی افراد به یکدیگر و ارگان‌های نظامی، موقعیت افراد را به‌عنوان هدف معرفی می‌کند. این سیستم با تحلیل روابط وابستگی و ارتباطات موجود در اینترنت و شبکه ارتباطات سیار، افراد هدف را با دقت و سرعت بالا و با هزینه‌هایی به مراتب کمتر نسبت به الگوهای سنتی جاسوسی شناسایی می‌کند (تسنیم‌نیوز). اسرائیل همچنین متهم به انجام حملات سایبری و خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای و نظامی ایران است. این حملات با هدف اخلال در برنامه‌های هسته‌ای و دفاعی ایران صورت گرفته است. عملیات‌های اطلاعاتی اسرائیل در داخل ایران نقش مهمی در موفقیت حملات غافلگیرکننده ایفا کرده است. این عملیات‌ها باعث ترور تعداد زیادی از فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته‌ای و همچنین از کار انداختن برخی سیستم‌های پدافند هوایی و هدف قرار دادن سایت‌های پرتاب موشک شده است (الجزیره). علاوه بر این، گروه‌های هکری حامی اسرائیل حملات سایبری گسترده‌ای انجام دادند که به‌طور موقت دو بانک بزرگ کشورمان (سپه و پاسارگاد) و همچنین بزرگ‌ترین صرافی ارز دیجیتال ایران (صرافی نوبیتکس) را از کار انداختند. نگرانی‌هایی نیز درباره نظارت موساد از طریق تلفن‌های همراه و سایر دستگاه‌های ارتباطاتی وجود دارد. شهید امیرعلی حاجی‌زاده، رئیس سابق هوافضای سپاه پاسداران، در ویدئویی که رسانه‌های دولتی منتشر کردند، اظهار کرد «همه ما تحت نظارت موساد هستیم» (الجزیره).

در جنگ تحمیلی 12روزه میان اسرائیل و ایران در ژوئن 2025، اسرائیل با به‌کارگیری تکنولوژی در عملیات تروریستی با هماهنگی میان سرویس اطلاعاتی موساد و نیروی هوایی، عملیات گسترده‌ای را در عمق خاک ایران اجرا کرد. این عملیات شامل خرابکاری مخفیانه با پهپادهای انفجاری و حملات هوایی دقیق به زیرساخت‌های موشکی ایران بود. برای نخستین‌بار، اسرائیل اعتراف کرد در داخل خاک ایران پایگاهی مخفی برای پهپادهایش داشته است. عوامل موساد، پهپادهای انفجاری را به‌صورت قاچاق وارد ایران کرده و آنها را برای حمله به سامانه‌های موشکی و پدافندی ایران مونتاژ کردند. این عملیات نه‌تنها زیرساخت‌های موشکی و مراکز فرماندهی سپاه را هدف قرار داد، بلکه الگویی تازه از جنگ ترکیبی ارائه داد که در آن جاسوسی، خرابکاری و حملات هوایی با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته از جمله پهپادهای نیمه‌خودران با هم تلفیق شده‌اند.

عملیات مخفیانه

بر اساس گزارش‌ها، اسرائیل از عملیات‌های مخفیانه و استفاده گسترده از پهپادها برای ایجاد هرج‌ومرج و هدف قرار دادن زیرساخت‌ها و افراد در ایران بهره برده است. در جریان درگیری 12روزه، ارتش اسرائیل و موساد از صدها جت جنگنده، پهپادهای مسلح و هواپیماهای سوخت‌رسان برای حمله به ایران استفاده کردند، اما بخش قابل‌ توجهی از عملیات‌ها از عمق خاک ایران انجام شد. فیلم‌های منتشرشده نشان می‌دهد عوامل موساد در حال استقرار سلاح‌هایی برای نابودی سیستم‌های پدافند هوایی ایران بوده‌اند. پرتابه‌هایی با دوربین‌های نصب‌شده که به سمت باتری‌های موشکی و سکوهای موشک بالستیک ایران فرود می‌آمدند، مشاهده شده‌اند. این پرتابه‌ها به‌نظر می‌رسید موشک‌های اسپایک باشند که موشک‌های ضدزره دقیق و نسبتاً کوچکی هستند و می‌توانند برای پرواز به سمت اهدافی که خارج از دید هستند، برنامه‌ریزی شوند. مقام‌های ایرانی نیز استفاده از این سلاح‌ها را تایید و بقایای پرتابگرهای موشک اسپایک سفارشی را کشف کرده‌اند که مجهز به «اتوماسیون مبتنی بر اینترنت و سیستم‌های کنترل از راه دور» بودند و از سوی «عوامل تروریستی موساد» اداره می‌شدند (الجزیره).

همزمان با آغاز حملات هوایی اسرائیل در تاریخ 13 تا 14 ژوئن، تیم‌های پهپادی تحت کنترل موساد سامانه‌های پدافند هوایی ایران را از کار انداختند و پرتابگرهای متحرک موشک‌های سطح‌به‌سطح (SSM) از جمله سامانه‌های شهاب، دزفول و سجیل در شهرهای کرمانشاه، تبریز، اصفهان و تهران را پیش از شلیک هدف قرار دادند. انبارهای زیرزمینی مهمات و سکوهای پرتاب تقویت‌شده بمباران شدند؛ به‌طوری ‌که تصاویر منتشرشده از محل، نشان‌دهنده تخریب‌های جدی و آسیب گسترده به زیرساخت‌های حیاتی نظامی ایران است. مقام‌های رسمی اعلام کردند این پهپادها «پرتابگرهایی را که به سمت اسرائیل نشانه‌گیری شده بود» نابود کردند و توانایی واکنش فوری ایران را به‌طور چشمگیر کاهش دادند (ویکی‌پدیا). این اقدام‌ها، نه به‌عنوان یک نبرد رسمی، بلکه به‌مثابه مصداق بارز تروریسم دولتی فناورمحور انجام شد؛ عملیاتی که بدون اعلان جنگ، با تجاوز به حریم هوایی یک کشور و با توسل به فناوری‌های پیشرفته پهپادی و بمب‌های هدایت‌شونده انجام شد.

یکی از نمونه‌های بارز استفاده از تجهیزات کنترل از راه دور و هوش مصنوعی، ترور و شهادت محسن فخری‌زاده (دانشمند هسته‌ای) در نوامبر 2020 بود. این ترور با استفاده از تجهیزات کنترل از راه دور و هدایت‌شده با هوش مصنوعی انجام شد. رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند یک اسلحه یک‌تُنی از سوی موساد به‌صورت قطعاتی به ایران قاچاق شده و روی یک وانت نصب شده بود که پس از ترور فخری‌زاده منفجر شد (الجزیره). در اواخر سال 2024 و اوایل 2025 نیز موساد به‌طور مخفیانه قطعات پهپاد و مهمات از جمله صدها پهپاد چهارپره (quadcopter) را با استفاده از چمدان، کامیون و کانتینرهای باری به داخل ایران قاچاق کرد. این تجهیزات در محل‌هایی نزدیک به تاسیسات نظامی کلیدی ایران مونتاژ شدند. این عملیات همچنین شامل استقرار کماندوها و مخازن اسلحه‌های هدایت‌شونده دقیق در نزدیکی سامانه‌های پدافند هوایی ایران و پایگاه‌های پرتاب موشک‌های بالستیک بود.

اسرائیل توانست از تعداد زیادی پهپاد کوچک حامل مواد منفجره و کوادکوپتر در طول جنگ تحمیلی 12روزه برای غلبه بر دفاع ایران استفاده کند. برخی از این پهپادهای کوچک و از پیش برنامه‌ریزی‌شده از داخل وانت‌های سفارشی که می‌توانستند نزدیک به اهداف مورد نظر حرکت کنند، پرتاب می‌شدند (الجزیره). این استراتژی به اسرائیل این امکان را داد که حملات خود را با دقت و پنهان‌کاری بیشتری انجام دهد و از شناسایی و رهگیری آنها توسط سیستم‌های دفاعی ایران جلوگیری کند.

اهمیت راهبردی

کارزار خرابکاری پیش‌دستانه، بخش بنیادین عملیات هوایی اسرائیل را تشکیل می‌داد و به‌طور موثر، توان ایران برای پاسخگویی را تضعیف کرد. بر اثر این عملیات، تعداد پرتاب‌های موشکی ایران از رقم پیش‌بینی‌شده هزار به حدود 200 عدد کاهش یافت. این عملیات، نقطه‌عطف به‌شمار می‌رود: شاخه اطلاعاتی اسرائیل توانست در عمق خاک ایران عمل کند و استفاده خلاقانه از میکروپهپادها و شبکه‌های مخفی را به نمایش بگذارد.

مقیاس و پیامدها

بر پایه گزارش منابع خبری و اطلاعاتی، نیروی هوایی اسرائیل با پشتیبانی اطلاعاتی دقیق موساد، پنج موج حمله طراحی‌شده را به‌صورت پیاپی اجرا کرد. در این حملات، حدود 200 فروند هواپیما بیش از 100 هدف نظامی و حساس را در خاک ایران از جمله برخی مراکز مرتبط با برنامه هسته‌ای بدون توجه به پیامدهای انسانی، امنیت منطقه‌ای یا چهارچوب قانونی هدف قرار دادند.

طبق تحلیل‌های ماهواره‌ای مستقل، دست‌کم 30 پرتابگر موشک و سه انبار بزرگ موشک نابود شد. همچنین، گزارش‌ها از ترور چند فرمانده سپاه پاسداران (IRGC) خبر داد. ادغام میان ظرفیت‌های نامتقارن (مثل عملیات مخفی و پهپاد) و توانمندی‌های کلاسیک نظامی، گویای شکل‌گیری الگوی جدید در برنامه‌ریزی راهبرد جنگی است؛ الگویی که در آن، ابزارهای پنهان و آشکار به‌صورت همزمان و در زمان واقعی هماهنگ می‌شوند که حداکثر اثربخشی عملیاتی حاصل شود.

چالش‌ها و راهکارها

استفاده فزاینده تروریست‌ها از تکنولوژی‌های پیشرفته و هوش مصنوعی، چالش‌های جدید و پیچیده‌ای برای سازمان‌های ضدتروریسم در سراسر جهان ایجاد کرده است. برای مقابله موثر با این تهدیدات نوظهور رویکردی چندوجهی و جامع ضروری است که شامل توسعه توانمندی‌های هوش مصنوعی در مبارزه با تروریسم، تقویت همکاری‌های بین‌المللی، افزایش آگاهی و تدوین چهارچوب‌های قانونی و اخلاقی باشد.

توسعه توانمندی‌ها

همان‌طور که تروریست‌ها از هوش مصنوعی برای پیشبرد اهداف استفاده می‌کنند، سازمان‌های ضدتروریسم باید به‌طور فعالانه توانمندی‌هایشان را در این زمینه توسعه دهند. این امر شامل سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، آموزش متخصصان و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از هوش مصنوعی در عملیات‌های ضدتروریسم است. حوزه‌های کلیدی برای توسعه عبارت‌اند از:

شناسایی و تحلیل تهدیدات: هوش مصنوعی می‌تواند برای تحلیل حجم عظیمی از داده‌ها، از جمله فعالیت‌های آنلاین، ارتباطات رمزگذاری‌شده و الگوهای رفتاری به‌منظور شناسایی افراد و گروه‌های تروریستی بالقوه مورد استفاده قرار گیرد. سیستم‌هایی همانند «لاوندر» که اسرائیل برای شناسایی اهداف تروریستی استفاده می‌کند، نمونه‌ای از این کاربرد است (تسنیم‌نیوز).

خنثی‌سازی تبلیغات و رادیکالیزاسیون: هوش مصنوعی می‌تواند در شناسایی و حذف سریع محتوای تبلیغاتی تروریستی از پلت‌فرم‌های آنلاین نقش حیاتی ایفا کند. الگوریتم‌های پردازش زبان طبیعی (NLP) و بینایی کامپیوتر می‌توانند محتوای متنی، تصویری و ویدئویی را برای شناسایی پیام‌های افراطی و نفرت‌پراکنی تحلیل کنند. امنیت سایبری و دفاع زیرساختی: با توجه به افزایش حملات سایبری از سوی گروه‌های تروریستی، تقویت سیستم‌های دفاع سایبری با استفاده از هوش مصنوعی از اهمیت بالایی برخوردار است. هوش مصنوعی می‌تواند به شناسایی ناهنجاری‌ها، تشخیص نفوذ و پاسخ سریع به حملات سایبری کمک کند.

همکاری بین‌المللی و تبادل اطلاعات: تروریسم یک پدیده فرامرزی است و مقابله با آن نیازمند همکاری‌های بین‌المللی گسترده است. تبادل اطلاعات، تجربیات و فناوری‌های نوین میان کشورها و سازمان‌های بین‌المللی می‌تواند به ایجاد جبهه متحد و قدرتمند در برابر این تهدیدات کمک کند. این همکاری‌ها باید شامل اشتراک‌گذاری اطلاعات تهدید و توسعه پروتکل‌های مشترک باشد.

آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی: افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات سوءاستفاده از هوش مصنوعی از سوی تروریست‌ها و آموزش کاربران برای شناسایی محتوای فریبنده می‌تواند نقش مهمی در کاهش اثربخشی فعالیت‌های تروریستی داشته باشد. این امر شامل سواد رسانه‌ای و امنیت سایبری فردی است.

تدوین چهارچوب‌های قانونی و اخلاقی: با توجه به سرعت بالای پیشرفت هوش مصنوعی تدوین چهارچوب‌های قانونی و اخلاقی مناسب برای استفاده از این فناوری در مبارزه با تروریسم ضروری است. این چهارچوب‌ها باید تعادلی میان امنیت ملی و حقوق بشر برقرار و از سوءاستفاده از این فناوری‌ها جلوگیری کنند. مسائل کلیدی که باید مورد توجه قرار گیرند عبارت‌اند از حریم خصوصی و نظارت، مسئولیت‌پذیری و شفافیت و محدودیت‌های استفاده.

نتیجه‌گیری

تکنولوژی و هوش مصنوعی ابزارهای قدرتمندی هستند که می‌توانند هم برای پیشرفت و هم برای تخریب به ‌کار گرفته شوند. گروه‌های تروریستی به‌سرعت در حال بهره‌برداری از این فناوری‌ها برای جذب نیرو، تامین مالی، برنامه‌ریزی و اجرای عملیات و جنگ رسانه‌ای هستند. این امر چالش‌های جدید و پیچیده‌ای را برای امنیت جهانی ایجاد کرده است. درگیری اسرائیل و ایران نشان‌دهنده ابعاد پیچیده و چندوجهی این نبرد است که در آن از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها برای اهداف تروریستی استفاده می‌شود.

برای مقابله موثر با این پدیده، توسعه توانمندی‌های هوش مصنوعی در مبارزه با تروریسم، تقویت همکاری‌های بین‌المللی، افزایش آگاهی‌بخشی و تدوین چهارچوب‌های قانونی و اخلاقی ضروری است. تنها با یک رویکرد جامع و هماهنگ می‌توان با این تهدید نوظهور مقابله و امنیت جهانی را تضمین کرد.

کپشن‌ها

کپشن یک: مصطفی ایاد، مدیر موسسه «گفت‌وگوی راهبردی» در مناطق آفریقا، خاورمیانه و آسیا می‌گوید: «آنچه پیشتر فقط یک متن خبری بود، اکنون به‌راحتی به محتوای صوتی تبدیل می‌شود- امری که حامیان داعش و شبکه‌های پشتیبان آن در حال انجامش هستند.»

کپشن دو: به گفته آدام هدلی، مدیر اجرایی نهاد «فناوری علیه تروریسم»، فناوری هوش مصنوعی به گروه‌های تروریستی اجازه داده است همان کارهایی را که پیشتر انجام می‌دادند، اکنون با سرعت بیشتر، دقت بالا و هزینه کمتر اجرا کنند.

کپشن سه: شهید امیرعلی حاجی‌زاده، رئیس سابق هوافضای سپاه پاسداران، در ویدئویی که رسانه‌های دولتی منتشر کردند، اظهار کرد «همه ما تحت نظارت موساد هستیم» (الجزیره).

کپشن چهار: یکی از نمونه‌های بارز استفاده از تجهیزات کنترل از راه دور و هوش مصنوعی، ترور و شهادت محسن فخری‌زاده (دانشمند هسته‌ای) در نوامبر 2020 بود.