قمار اروپا بر سر برنامه هسته ای ایران | راه حل دیپلماتیک پیش روی ایران و تروئیکای اروپایی چیست؟
به گزارش اقتصادنیوز، با فعال شدن رسمی اسنپ‌بک، تصمیم‌گیری درباره برنامه هسته ای ایران، وارد مرحله اقدامات عملی شده است. دراین میان، اروپا با معضلی جدی مواجه است؛ واکنش شدید ایران در پی اعمال تحریم‌های شدید، و یا تلاش آخرین دقیقه ای دیپلماتیک این کشور، در حالی که فرصت قانونی اروپا برای ایجاد تحریم ها رو به پایان است.
جان کالابریس در گزارشی تحلیلی در میدل ایست نوشت: هفته‌های پیش‌رو می‌تواند تعیین کننده سرنوشت منازعه طولانی‌مدت اروپا در قبال برنامه هسته‌ای ایران باشد. روز پنجشنبه بیست و هشتم اوت، سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان اعلام کردند که مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک را بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل فعال خواهند کرد. این اقدام، آغاز کننده فرآیندی ۳۰ روزه است که احتمالاً به بازگرداندن کامل تمامی تحریم‌های سازمان ملل در چارچوب توافق هسته‌ای برجام منجر خواهد شد. تصمیم اروپا، که بلافاصله مورد حمایت ایالات متحده نیز قرار گرفت، نشان‌دهنده تشدید تلاش برای ایجاد فشار بر تهران با هماهنگی نزدیک با واشنگتن است.
اقتصادنیوز: قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین درباره فعال سازی مکانیسم ماشه به اقتصادنیوز می گوید: نمی‌توان گفت که به طور کامل فرصت دیپلماسی بسته می‌شود، اما ممکن است اقدامات متقابل، زمینه‌ساز جنگی تازه شود که علاوه بر آمریکا و اسرائیل، احتمالاً اروپایی‌ها هم در آن مشارکت داشته باشند.
اهمیت و حساسیت بالای زمان‌بندی
قدرت چانه‌زنی اروپا محدود و موقت است. ظرفیت حقوقی E3 برای فعال کردن اسنپ‌بک به‌طور یک‌جانبه تا ۱۸ اکتبر ادامه دارد و پس از آن هر گونه اقدام نیازمند رأی شورای امنیت و مواجهه با وتوی روسیه یا چین خواهد بود.
همزمان، ایران با مشکلات اقتصادی و پیامدهای حملات گذشته اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای مواجه است. نتیجه این فرآیند ۳۰ روزه می‌تواند تعیین کند که ایران همچنان در چارچوب پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) باقی بماند یا به سوی تقابل پیش خواهد رفت.
حمایت آمریکا و هماهنگی با اروپا
واشنگتن از تصمیم تروئیکای اروپایی حمایت فوری کرد. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، این اقدام را تحسین کرده و تأکید کرد که آمریکا همچنان برای تعامل مستقیم با ایران جهت رسیدن به یک راه‌حل پایدار و مسالمت‌آمیز آماده است. این اظهارنظر نشان می‌دهد که اروپا به دنبال حفظ هماهنگی نزدیک با آمریکا است تا ایران نتواند از اختلافات ترنس-آتلانتیک بهره‌برداری کند و فشار افزایش‌یافته به درگیری جدید منجر نشود.
مکانیزم اسنپ‌بک: قدرت و محدودیت‌ها
قطعنامه ۲۲۳۱، که تضمین کننده توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ برجام بود، به هر عضو اجازه می‌دهد تا ایران را در صورت عدم پایبندی به مفاد این قرارداد، متهم کند. پس از این اعلام، ارجاع موضوع به شورای امنیت یک شمارش معکوس ۳۰ روزه را آغاز می‌کند؛ اگر اعضا قطعنامه جدیدی برای تأیید رفع تحریم‌ها تصویب نکنند، تمامی تحریم‌های لغو شده به‌طور خودکار بازمی‌گردند. این مکانیزم، عملاً وتوی روسیه یا چین را بی‌اثر می‌کند.
فعال شدن اسنپ‌بک، شش قطعنامه گذشته (۲۰۰۶–۲۰۱۰) را بازمی‌گرداند، که شامل تحریم تسلیحاتی، محدودیت فعالیت‌های موشکی بالستیک و محدودیت‌های مالی گسترده خواهد بود که در نتیجه آن، برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران تحت فشار شدید قرار می‌گیرد.
اقتصادنیوز: علی بیگدلی کارشناس مسائل بین‌الملل در گفتگو با اقتصادنیوز می‌گوید که در شرایط فعلی ایران باید سیاست مبتنی بر انعطاف را در پیش بگیرد و از فرصت ۳۰ روزه برای ممانعت از فعال شدن مکانیسم ماشه استفاده کند.
حتی اگر اجرای این قطعنامه ها کامل صورت نگیرد، اثرات نمادین و روانی آن بر اقتصاد ایران و اعتماد سرمایه‌گذاران قابل توجه خواهد بود.
با این حال، تأثیر «نمادین» مکانیسم ماشه ممکن است بسیار بیشتر از اثرات عملی باشد، به خصوص با درنظر گرفتن خلاهای اجرایی و همچنین توانایی ایران در حفظ صادرات نفت به چین و تامین درآمدهای حیاتی خود. داده‌های اخیر نشان می‌دهند که صادرات نفت ایران به چین در ژوئن ۲۰۲۵ به رکوردی بی‌سابقه رسیده است.
مسابقه اروپا با زمان
اعلام تروئیکای اروپایی، سپتامبر را به پنجره زمانی حیاتی برای اقدام تبدیل کرده است. دو ضرب‌الاجل اصلی وجود دارد؛ اول اینکه فرصت فعال کردن اسنپ‌بک در ۱۸ اکتبر به پایان می‌رسد، و دومین مورد این است که ریاست کره جنوبی بر شورای امنیت به عنوان کشوری بی طرف در برابر ایران، در سپتامبر به پایان می رسد. ریاست بعدی این شورا قرار است که از ماه اکتبر توسط روسیه باشد؛ اتفاقی که خود می تواند بر پیچیدگی شرایط بیافزاید. جلسات ژنو از ۲ سپتامبر به بعد آخرین فرصت دیپلماتیک اروپا قبل از قطعی شدن اسنپ‌بک است.
تروئیکای اروپایی پیش‌تر پیشنهاد تمدیدی شش‌ماهه و مشروط را به ایران داده بود که شامل بازگشت نظارت آژانس و حسابرسی ذخایر اورانیوم غنی‌شده توسط ایران بود؛ اما تهران این پیشنهاد را رد کرد. فعال کردن عمومی اسنپ‌بک نشان دهنده آمادگی اروپا برای اجرای تحریم‌ها به جای منتظر ماندن است.
مقاومت و شکاف‌های داخلی ایران
از طرف دیگر، مقامات ایرانی معتقدند که فعالسازی اسنپ‌بک از سوی اروپا به لحاظ قانونی درست نیست. برخی از مقامات همچنین تهدید کرده‌اند که ایران ممکن است در واکنش به فعالسازی اسنپ بک، از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای خارج شود. به ادعای موسسه میدل ایست، از طرفی جناح اصلاح‌طلب پیشنهادهایی را برای کاهش فعالیت‌های غنی‌سازی در ازای رفع تحریم‌ها مطرح می کنند و از سوی دیگر، اصول‌گرایان غنی‌سازی را آخرین ابزار چانه‌زنی ایران می‌دانند.
این شکاف‌ها نشان‌دهنده نگرانی‌های استراتژیک ایران است، کاهش ذخایر اورانیوم می‌تواند قدرت چانه‌زنی تهران در مذاکرات با واشنگتن را کاهش دهد.
ناترازی ها در ایران
مسئله هسته‌ای با بحران‌های داخلی ایران درهم تنیده است. اقتصاد ایران در شرایط مطلوبی به سر نمی برد و مشکلات ناشی از ناترازی های انرژی شرایط را برای ایران سخت تر کرده است. با این حال، حکومت ایران توانسته با دورزدن تحریم‌ها بقای خود را حفظ کند.
این واقعیت‌ها نشان می‌دهند که تأثیر عملی اسنپ‌بک احتمالا محدود خواهد بود و بیشتر اثری روانی و نمادین خواهد داشت.
معضل اجرایی اروپا
حتی اگر اسنپ‌بک تمام تحریم‌های گذشته را بازگرداند، اثر عملی آن تضمین‌شده نیست. تجربه نشان می‌دهد آمریکا از صادرات نفت ایران به چین و واردات برق و گاز عراق از ایران را چشم پوشی می کنند و اقدامات جدی علیه آن‌ها انجام نمی دهد. چنین شرایطی اجرای مؤثر تحریم‌ها را دشوار می‌کند و نشان می‌دهد فشار اروپا بدون هماهنگی با واشنگتن محدود خواهد بود.
از دید اروپا، مسئله فقط محدود به برنامه هسته‌ای ایران نیست، بلکه اعتبار خود را به‌عنوان بازیگری استراتژیک نیز در میان می بیند. آیا اروپا قادر خواهد بود از سیاست‌های اعلامی فراتر رفته و نفوذ واقعی در سطح جهانی داشته باشد؟
راه حل دیپلماتیک چیست؟
راه منطقی برای کاهش تنش، پیش بردن اقدامات مرحله به مرحله است. اروپا می تواند به جای درخواست فوری از ایران برای شفافیت کامل درباره برنامه هسته ای ، به ایران اجازه برداشتن قدم‌های کوچک و قابل بازگشت برای بازگرداندن نظارت آژانس را بدهد. مسئله مربوط به ذخایر ۶۰درصد اورانیوم هم می‌تواند بعداً بررسی شود تا هر دو طرف اهرم چانه‌زنی خود را حفظ کنند.
بدون این رویکرد تدریجی، فشار مستقیم بر ایران می تواند منجر به خروج آن از NPT نزدیک شود و چارچوب محدودیت گسترش سلاح‌های هسته‌ای را تضعیف کند.
ارسال نظر