از این نویسنده

  • به‌نظر می‌رسد طی روندی طبقه‌ی متوسط در ایران، به‌عنوان اصلی‌ترین موتور محرّک تحولات اجتماعی، نخست، «فاعلیت» و سپس «تخیل» سیاسی‌اش را از دست داده است. چرایی این تحول، از یک سو، در اقتصاد و اقتصاد سیاسی کشور و، از دیگر سو، در سیاست، بمعنی‌ الاعم، قابل بررسی است.

  • واژگانی مانند دولت، حکومت و رژیم معمولاً در گفتارها و مکتوبات فارسی به‌جای یکدیگر به‌کار می‌روند. ادبیات سیاسی سالیان اخیر نیز مواردی دیگر را به واژگان پیشین اضافه کرده و بعضی اغتشاش‌های مفهومی را پدید آورده است. دولت، در معنای (state) معمولاً در ادبیات دانشگاهی به‌کار گرفته می‌شود.

  • در شرایطی که جامعه ایران پیوسته در وضعیت اعتراضی-جنبشی به‌سر می‌برد، تحلیل مسائل از منظر فقهی شاید چندان جذاب به‌نظر نرسد و تقلیل‌گرایانه محسوب شود. اما، نظر به اهمیت موضوع از یک‌سو، و ارجاع به مقدمه یادداشتی که پیش‌تر با عنوان «چه پی فکندن در سیل‌بارِ این بندر؟» نوشتم، ضروری دیدم مسئله‌ای را در باب گشت ارشاد بیان کنم.

  • در دوره ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی غربی‌ها ایشان را مودره (modérée) می‌خوانند. مقصود آن‌ها این بود که در ایران دو جناح وجود دارد: جناح رادیکال و جناح میانه‌رو.

  • می‌گویند اگر می‌خواهید خبری پخش شود، کافی است آن را به کسی بگویید و قسمش‌ دهید الْمجالِسُ بِالْامانه و او را حذر دهید که مبادا آنچه را شنیده است، به دیگران منتقل کند. فردا می‌بینید همه شهر از ماجرا خبر دارند.

  • سه مسابقه‌ ایران در جام جهانی ۲۰۲۲ با تیم‌های انگلستان، ولز و امریکا نکاتی را مکشوف کرد که تا به‌ حال پوشیده مانده یا دست‌کم نمود بیرونی پیدا نکرده بودند.

  • هر از گاهی از ناحیه‌ای صوتی بلند می‌شود: فسادی کشف شد! متعاقباً نهادهای امنیتی و دستگاه قضایی پیگیری می‌کنند، بعضاً قرارگاهی تشکیل می‌شود و عده‌ای بازداشت و مجازات می‌شوند؛ ولی این حکایت ادامه پیدا می‌کند. پرسش این است چرا منحنی فساد نزولی نمی‌شود و از پیش از انقلاب تاکنون میل به افزایش دارد.

  • لابد، می‌پرسید چه ارتباطی میان اقتصاد دوره ناصری و اقتصاد پیشرفته مابعد سرمایه‌داری –که بعضاً نئولیبرالیستی هم خوانده می‌شود- وجود دارد. باید توضیح دهم، اگر چه شاهِ شهید در زمان ماقبل سرمایه‌داری و تیول‌داری و فئودالیسم زندگی کرده است اما کارهایش بی‌شباهت به آموزه‌های لیبرالیسم نبوده است. حال این‌که او چگونه با طی زمان از میزس و هایک و نازیک و راتبارد درس‌آموزی کرده است، من هم بی‌خبرم! بیاییم چند مؤلفه اقتصادی و سیاستی دوره ناصری را مرور کنیم.

  • یکم. انتخاب برترین فضیلت به فرد و جامعه و زمان و مکانی که فرد و جامعه در آن به سر می‌برند، وابسته است. سخاوت، اگرچه یک فضیلت انسانی است اما هنگام قحطی و کمبود که همگان نیازمند و دچار سختی و اَلم‌اند، به برترین فضیلت تبدیل می‌شود.

  • دولت‌ها هر چه بالغ‌تر می‌شوند، دغدغه توسعه در آن‌ها برجسته‌تر می‌شود. ایران نیز از این دغدغه مستثنی نبوده است و وجود برنامه‌ها و اسناد بالادستی توسعه مؤید این امر است. اما، در این میان به‌ویژه در ایران پس از انقلاب دو مسئله قابل توجه بوده است.

  • «غیبت خدا»، «خسوف خدا» و تعابیری از این دست، همواره در مباحث الهیات مطرح بوده‌ است.

  • ​مواجهه با شکست‌های سیستماتیک، تصمیمات نابهنگام و نادرست و بعضاً مبتنی بر وهم و نیز افراد و تفکرات ناکارآمد در نظامات سیاسی ضرورت آسیب‌شناسی به‌ویژه با رویکرد سیستمی را دوچندان می‌کند. در این چارچوب مسئله «کادر»ها واجد اهمیت است و من در این نوشتار تلاش می‌کنم درباره مفهوم و کارکرد کادر و البته وضعیت کنونی‌ ایران توضیحاتی ارائه کنم.

  • در الگوی امنیت ملی روسیه، اولین گامها در جهت «تثبیت» برداشته شد. تا پیش از انقلاب اکتبر، نزاعی عمیق میان نیکلای و آلمانها برقرار بود و بر اثر همین معادلات، پس از آن انقلاب بخشی از خاک روسیه نصیب آلمانها شد. لنین، در واکنش به این مسأله تثبیت دولت نوپای خود را پیش گرفت و از تروتسکی خواست با آلمانها ملاقات کند و به هر طریق -ولو امتیاز دادن خارج از عرف- مسأله را مرتفع و با آنها صلح کند.

  • ​چنانکه می‌دانیم، انقلاب اسلامی ایران را تاکنون با ابزارهای تحلیلی متعددی بررسی و واکاوی کرده‌اند؛ نگارنده نیز در ‌حد توان نسبت به این واقعه مواردی را به رشته تحریر درآورده است.

  • انسان‌ها و گروه‌های سیاسی برای وضعیت بریدگی، وادادگی و انفعال خویش دست به توجیهات مختلف می‌زنند.

  • در زمانی‌که ابزار اصلی تبلیغات در جمهوری اسلامی، صداوسیما بود، و هنوز شبکه‌های ماهواره‌ای دخالتی در امور نداشتند و از آن سو، اینترنت هم محلی از اعراب نداشت، دغدغه من آن بود که این دستگاه تبلیغاتی به چه نحوی می‌خواهد رضایت مردم را نسبت به دولت و حکومت جلب کند.

  • ایران و ترکیه، در مقاطع مختلف قرابت‌ها و تشابهاتی با یکدیگر پیدا کرده‌اند یا دست‌کم میل به مقایسه آن‌ها به‌عنوان دو نمونه پژوهشی وجود داشته است. این پرونده‌ در مواردی از جمله سبک زندگی، رفاه نسبی شهروندان، کسب‌و‌کار، خرید مسکن و امثالهم گشوده است و پیوسته‌ حساسیت‌هایی را در جامعه برمی‌انگیزد. اما، در بطن تحولات دو کشور مواردی را از جنس سیاست و دین مشاهده می‌کنیم، که کمابیش مغفول می‌مانند.

  • عنوان این نوشته، به‌گمان من عنوانی پرتکرار، محبوب، کارکردی و واجد اهمیت در فضای سیاسی کشور است و ضرورت دارد پیوسته درباره آن تأمل کنیم. پیش‌تر، در ظرف زمانی این شعار نکاتی را درباره چگونگی تولد و میزان اهمیت آن ذکر کرده بودم. اکنون، مواردی جدید و ناظر به موقعیت فعلی کشور را اضافه خواهم کرد.

  • ارسطو، حکمت عملی را به سه شعبه‌ اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مُدن تقسیم کرده است.

  • کارگاه‌های روایت‌سازی مشغول کار هستند! و هر چه از رخدادها فاصله‌ می‌گیریم، بر تولیدات‌شان افزوده می‌شود.

  • خوانندگان این نوشتار، چه در متون تاریخی و چه در اخبار جاری بعضاً با چهره‌هایی چند وجهی مواجه می‌شوند و تعجب‌شان برانگیخته می‌شود.

  • چندسال پیش که مهندس بهزاد نبوی از بعضی نارفیقانِ سیاسی دلگیر بود، ‌گفت: این جناح‌بندی‌های مرسوم -که خود واضع آن بوده است- یعنی چپ مدرن و سنتی، و راست مدرن و سنتی، دیگر جواب نمی‌دهد و باید بنا را بر مردی و نامردی بگذاریم.

  • طرحی پر سر و صدا موسوم به «صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی» از مدت‌ها پیش مورد بررسی مجلس‌ شورای اسلامی قرار گرفت و واکنش‌هایی از جمله کارزار شهروندان مخالف و همچنین کسب‌و‌کارهای منتقد/مخالف را برانگیخت. اینک، کمی از هیاهوها کاسته شده است اما دیر نیست که مجلس انقلابی و متولیان اجرایی با وجود مخالفت‌ها آن را به‌نحوی اجرا کنند.

  • مدت زیادی از آغاز سال ۱۴۰۰ نگذشته است و سال آینده نیز وارد قرن پانزدهم خواهیم شد. صدسال پیش، کودتای سوم اسفند رخ داد و سیدضیاءالدین طباطبایی و رضاخان میرپنج به‌عنوان بال‌های سیاسی و نظامی کودتا، قدرت را قبضه کردند.

  • نامزدهای ریاست جمهوری پیش از ورود به انتخابات باید از فیلتر امتحانات و اختبارات عبور کنند و پس از آن نیز، براساس برخی شاخص‌ها پایش و ارزیابی شوند.

  • تصور کنیم بعد از انتخابات ۱۳ آبان و اعلام شدن نتایج و پایان دعواهای مرسوم، جو بایدن به‌جای دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب شود.

  • ‌در سال‌های گذشته، از سر تغافل یا شاید خوش‌بینی از ارتباط تنگاتنگ سیاست خارجی و سیاست داخلی چشم‌‌پوشی می‌شد و گمان می‌رفت می‌توان یکی را بدون دیگری مدیریت کرد و سامان داد؛ اما مدتی است این دو فاکتور به‌شدت به یکدیگر پیوند خورده‌اند تا حدی که می‌شود ادعا کرد هر پروژه اصلاح‌جویانه‌ای باید توأمان از سیاست داخلی و خارجی سخن بگوید.

  • در افسانه‌های توراتی آمده است که بعد از طوفان نوح، جمعیتی در بابل (بین‌النهرین کنونی) زندگی می‌کردند و روزگار خوبی هم داشتند. آن‌ها تصمیم گرفتند که برجی بسازند به غایت بلند تا به خدا برسند. آن جمعیت در واقع قصد کرده‌ بودند به‌جای خدا بنشینند و خدا را به زمین بکشند.

  • ​مقوله زمان در عصر پیشامدرن، مدرن و پسامدرن تفاوت تام دارد. زمان در عصر پیشامدرن دوری است زیرا با گردش سال، دوره‌های زمان تعیین می‌شد. اما در عصر مدرن زمان خطی شده است.

  • جامعه ایران در تونل تجدد قرار دارد و نمی‌تواند بازگشت به عقب کند. اما، تجدد عوارضی را به بار آورده است که بعضاً قابل ترمیم نیستند.

  • تظلم‌خواهی سابقه‌ای دیرین در جامعه ما دارد و در هر عصری به شکلی نمود پیدا کرده است. در عصر قدیم، فردی که دادخواه بود، کاغذین جامه به تن می‌کرد و بر در حاکم می‌نشست تا خواجه کی به درآید! آنگاه عریضه را عرضه می‌داشت.

  • 1 من نمی‌دانم چرا کرونا را ویروسی دموکرات نامیده‌اند. لابد چون «غنی و فقیر» و «وضیع و شریف» نمی‌شناسد و همه را به یکسان درگیر می‌کند. اگر فقط این‌ها ملاک باشد من معتقدم می‌توان ده‌ها شاخص دیگر به کرونا نسبت داد تا جباریت آن اثبات شود. ذیلاً به مواردی اشاره می‌کنم.

  • ​پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم، و برپایی اعتراضات مردمی در واکنش به نتیجه انتخابات، جناحی دیگر به جناح‌بندی تغییرخواهان افزوده شد. تا پیش از آن، کنش‌گران و صاحبنظران تغییرخواه به چپ‌های خط‌امامی و اصلاح‌طلبان تقسیم می‌شدند و از آن پس، «سبز»ها نیز به‌عنوان سومین جریان ظهور کردند.

  • تکیدگی (Shrinkage) از جمله واژه‌های تأویل‌پذیر است و کلمات و ترکیب‌هایی از جمله چروکیدگی، خورد‌گی، لاغری و ناتوانی و نحیف شدن را از جمله معانی آن برشمرده‌اند. این واژه را همچنین می‌توان با خشکیدگی قیاس کرد؛ خشکیدگی بر خلاف خشکسالی امری است دائمی و پیامدهای طولانی به‌دنبال دارد و گذر فصل و سال تأثیر چندانی بر آن نمی‌گذارد. من، در حدود ده یا یازده سالگی، در محله‌مان به چشم خود، تکیدگی را لمس می‌کردم. ذکر چند نمونه خالی از لطف نیست.

  • ​سالی که چندین روز از آغاز آن گذشته است، در بسیاری از یادداشت‌ها و گفت‌و‌گوهای تحلیلی از جمله مطالب نگارنده این یادداشت، از جمیع جهات سالی به‌مراتب حساس تصویر شده است و طبعا سیاست‌ورزی خاص خود را می‌طلبد.

  • ​در ابتدای سال جاری، سیل‌های خانمان‌برانداز جان عده‌ای از هموطنان‌مان را گرفت و آسیب‌های فراوانی به منازل، مزارع و معابر وارد کرد. به‌رغم اختلاف‌نظر و زوایای تحلیلی متفاوت، صاحب‌نظران چند عامل را به‌عنوان علل اصلی بروز این واقعه برشمرده‌‌اند.

  • ​جعفر پیشه‌وری چنانکه می‌دانیم در غائله آذربایجان سودای جدایی تکه‌ای از خاک ایران را در سر می‌پروراند. از این گذشته وی ارتباطات نزدیکی با میر جعفر باقروف[۱] داشت.