روند نزولی تورم شاخص ضمنی تولید ناخالص داخلی در ۳ سال اخیر+ جدول

به گزارش اقتصادنیوز،  تورم شاخص ضمنی تولید ناخالص داخلی که در سال 1400 به بالاترین مقدار خود در نزدیک به 20 سال گذشته رسیده بود، در سال گذشته حدود 31 درصد برآورد شده است.

بنا به گزارش «اکوایران»، به باور برخی کارشناسان اقتصادی کاهش تورم این شاخص در نتیجه کاهش فشار تحریم‌های آمریکا و سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی بوده است.

این‌ها در حالی است که در 18 سال گذشته تحریم‌های بین المللی و همچنین شیوع ویروس کرونا تاثیر زیادی بر افزایش شاخص ضمنی قیمت تولید ناخالص داخلی داشته‌اند.

تورم شاخص ضمنی قیمت تولید ناخالص داخلی بیانگر تغییرات قیمت‌ تمام کالاهای تولید شده در داخل کشور و بدون توجه به اهمیت و وزن کالاها در سبد مصرفی خانوار است. در این ارزیابی تورم کالاهای وارداتی نیز طبیعتا مورد محاسبه قرار نمی‌گیرد. 

تفاوت شاخص قیمت مصرف‌کننده و ضمنی قیمت تولید ناخالص داخلی چیست؟

شاخص قیمت مصرف‌کننده نشان‌دهنده قیمت کالا و خدمات موجود در سبد مصرف‌ خانوار است. جهت محاسبه این شاخص هر کدام از اقلام موجود در آن دارای یک وزن مشخص و معین است. در واقع شاخص قیمت مصرف‌کننده و تورمی که از آن به دست می‌آید محدودیت‌هایی دارد.

محدودیت اول این است که این شاخص تمایزی بین نوع کالاهای موجود در سبد از نظر داخلی و خارجی قائل نمی‌شود. در نتیجه اگر به دلیل نوسانات نرخ ارز، قیمت کالاهای وارداتی افزایش یابد اما قیمت کالاهای داخلی تغییری نکند، تورم مصرف‌کننده بالا می‌رود. دومین محدودیت این است که برای هر یک از کالاهای موجود در سبد یک وزن معین در نظر گرفته می‌شود. به علاوه، زمانی که کالا به دست مصرف‌کننده می‌رسد و در بازار نهایی معامله می‌شود، قیمتی به دست می‌آید که تورم مصرف‌کننده بر اساس همان محاسبه می‌شود. بنابراین این تورم دقیقا مطابق با افزایش قیمت واقعی ایجاد شده در کالاها نیست و واسطه‌ها نیز روی آن اثر دارند. به همین دلیل گفته می‌شود که تورم مصرف‌کننده، نشان‌دهنده افزایش قیمت‌ها در سمت تقاضای اقتصاد است.

برای محاسبه شاخص ضمنی تولید، از تولید ناخالص داخلی استفاده می‌شود. این شاخص از نسبت ناخالص داخلی به قیمت‌های جاری و تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های ثابت حاصل می‌شود. به بیان ساده، تولید ناخالص داخلی نشان‌دهنده اندازه اقتصاد است. اگر این شاخص به قیمت‌های جاری باشد، اندازه اقتصاد را بر اساس قیمت‌های همان سال نشان می‌دهد. بنابراین اگر در این سال اندازه اقتصاد بزرگ‌ شده باشد نمی‌توان تشخیص داد که این افزایش به دلیل افزایش واقعی تولید بوده یا به دلیل تورم اتفاق افتاده است. به همین جهت، از تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های ثابت نیز استفاده می‌شود.

از تغییرات شاخص ضمنی قیمت تولید ناخالص داخلی ، تورم آن برآورد می‌شود.

شاخص ضمنی تولید، تنها افزایش قیمت کالاهای تولید شده در اقتصاد را محاسبه می‌کند و تغییر قیمت کالاهای وارداتی در تورم به دست آمده از آن جایی ندارد. به علاوه، وزن مشخصی برای کالاها نیز مشخص نمی‌شود و همه محصولات تولید شده در اقتصاد روی آن اثر می‌گذارد. به همین دلیل گفته می‌‌شود که تورم شاخص ضمنی تولید نشان‌دهنده تورم سمت عرضه اقتصاد است.

با توجه به نکاتی که گفته شد، می‌توان گفت که این دو شاخص رفتار متفاوتی در مواجهه با اثر جانشینی از خود نشان می‌دهند. زمانی که به دلیل یک شوک خارجی، قیمت یکی از محصولات خوراکی بالا می‌رود، شاخص ضمنی تولید تغییر خاصی نمی‌کند چرا که اندازه این خوراکی نسبت به کل اقتصاد ناچیز است. این در حالی است که با چنین شوکی، تورم مصرف‌کننده واکنش بیش‌تری نشان می‌دهد چرا که در سبد خوراکی خانوارها، این خوراکی خاص نقش پررنگ‌تری نسبت به کل اقتصاد دارد.

تورم شاخص ضمنی تولید ناخالص داخلی در دهه 90

دو شوک منفی و یک شوک مثبت در دهه 90 موجب افزایش و کاهش شاخص ضمنی تولید شده‌اند.

بعد از آغاز تحریم‌ها در سال 1389 این شاخص افزایش شدیدی را تجربه کرد. این شوک تا سال 1392 ادامه پیدا کرد. بالاترین تورم شاخص ضمنی تولید در این مدت در سال 91 اتفاق افتاده و معادل 38 درصد برآورد شده است.

با این وجود بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم در سال 92 و سیاست کنترل موثر تورم و از طرف دیگر توافق برجام ، تورم شاخص ضمنی تولید کاهش یافته است. این روند تا سال 96 ادامه داشته است. به‌طور مثال تورم این شاخص در سال 94 حتی منفی شده و برابر با منفی 2.1 درصد محاسبه شده است.

اما این روند ادامه پیدا نکرده و بعد از خروج آمریکا از برجام در اوایل سال 97 و بازگشت تحریم‌ها ، تورم شاخص ضمنی تولید رشد زیادی را تجربه کرد. به طوری که تورم این شاخص که در سال 96 برابر با 12.8 درصد بود ، در سال 97 به 51.4 درصد رسید. بالاترین مقدار تورم ضمنی تولید از سال 86 تا به اکنون در سال 1400 اتفاق افتاده و 62.7 درصد محاسبه شده است. این امر علاوه بر تاثیر همزمان تحریم و کرونا می‌تواند در نتیجه تغییر سال پایه به سال 1400 نیز مربوط باشد.

تورم ضمنی تولید در سال‌های اخیر

تورم شاخص ضمنی تولید ناخالص داخلی در سه سال گذشته ، روندی به نسبت کاهشی را تجربه کرده است. به بیان دقیق‌تر تورم این شاخص که در سال 1401 ، 46.8 درصد برآورد شده بود در سال 1402 به 30 درصد رسیده است. در سال گذشته نیز تورم شاخص ضمنی تولید معادل 31.1 درصد محاسبه شده است.

به نظر می‌رسد کاهش موقتی فشار تحریم‌ها در برخی حوزه‌ها، تسهیل فروش نفت کشور از سال 1400 و سیاست انقباضی بانک مرکزی مثل کنترل سقف ترازنامه بانک‌ها و محدودکردن اعتباردهی موجب شده تا تورم شاخص ضمنی تولید در سه سال گذشته روندی نزولی را تجربه کند.