انفجار آلودگی هوا در تهران / سد سازی در ترکیه یا سوءمدیریت در کشور؟

غباری که زمانی تنها در کرانه های شرقی هورالعظیم و هورالهویزه نفس مردم خوزستان را تنگ می‌کرد، حالا دیگر در تمام ایران سایه افکنده و تقریبا همه استان‌ها با این غبار چند هفته‌ای است که درگیرند. حتی استان‌های شمالی کشور که پشت دیوارهای بلند کوهستان البرز قرار دارند هم برای اولین بار در طول تاریخ دچار مشکل غبار شدند و آسمان گیلان هم خاک آلود شد.

گزارش‌ها و هشدارهای متعدد هواشناسی در هفته‌های گذشته به‌طور مداوم از تداوم گرد و غبار در کشور خبر می‌دهد و می‌گوید مردم باید مراقب سلامت خود باشند. گزارش‌هایی که در اوج آلودگی هوا منتشر شد نشان داد عملا همه استان‌های کشور درگیر با پدیده غبار هستند و آلودگی هوا ناشی از گرد و خاک در ۱۸ استان به شدت بالاست.

گرد و غبار باعث شد در بسیاری از استان‌ها حالت تعطیلی حاکم شود و عملا بسیاری از کسب و کارها، مدارس و ادارات تعطیل اجباری شدند. در تهران هم با وجود این‌که استاندار گفته بود کمیته ویژه شرایط اضطرار آلودگی هوا تشکیل خواهد شد ولی این کمیته عملا تهران را تعطیل نکرد هرچند شاخص آلودگی در تهران به شدت بالا بود و تا حدود ۵۰۰ در برخی ایستگاه‌های هواشناسی و محلات پایتخت رسید. حتی برخی از ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا به دلیل افزایش ناگهانی آلودگی از کار افتادند و دستگاه‌ها خراب شد.

عدم تعطیلی تهران البته باعث اعتراضاتی هم شد و حتی اعضای شورای شهر به شدت معترض شدند که چرا با وجود رسیدن شاخص آلودگی هوا به حد بسیار خطرناک، همچنان ادارات و مدارس باز هستند و از تعطیلی خبری نیست؟ عضو دیگر شورای شهر اعتراض کرد که چرا از مسکن همیشگی که برای گریز از آسیب‌های فراوان آلودگی هوا استفاده می‌شد، اینبار خبری نیست و دولت حتی هزینه تعطیلی یکی دو روزه تهران را به جان نخریده است.

انفجار آلودگی هوا در اثر غبار در تهران به حدی بود که مردم هم معترض شدند چرا دولت حاضر نیست برای بهبود وضعیت هوا، چند روزی مدارس و ادارات را تعطیل کند. برخی مسولان سابق محیط زیست عنوان کردند دولت‌ها به‌طور عموم حاضر نیستند هزینه‌های تعطیلی تهران را به خود بخرند و اصولا کمتر زیر بار تعطیل کردن پایتخت می‌روند.

یک نماینده مجلس در پاسخ به این انتقادها گفت تعطیل کردن ادارات در تهران انتخاب بدتری بود و دولت باید بین بد و بدتر انتخاب می‌کرد. در این بین وزارت بهداشت هم تنها توصیه کرد حالا که تهران تعطیل نیست، مردم تا می‌توانند از خانه ها خارج نشوند و به نکات بهداشتی هنگام آلودگی هوا و اصول مراقبت از خود در شرایط این چنینی عمل کنند.

یکی از تفاوت‌های بزرگ غبار فروردین ۱۴۰۱ با غبار سال‌های گذشته، منشا داخلی آن‌هاست که نشانه‌های آشکاری برای این موضوع وجود دارد. از جمله اینکه زمان وزش باد شدید در استان‌های داخلی و مرکزی کشور از جمله تهران و یزد، ناگهان هوا تیره و تار می‌شود و غبار و گرد و خاک همه جا را می‌گیرد. طوری‌که می‌توان گفت وزش باد خیلی شدید در استان‌ها، مقارن می‌شود با خیزش ناگهانی خاک و غبار تا آسمان را تیره و تار کند. از این رو باید در منشا خارجی بودن همه غبار و ریزگردی که آسمان شهرها را سیاه کرده، به‌طور جدی شک کرد.

در اکوایران ببینید؛

با این حال برخی از گزارش‌ها می‌گوید منشا این غبار را باید در کشورهای همجوار و به خصوص پروژه‌های سدسازی در منطقه بالادست میانرودان (حوضه آبریز علیای بین النهرین) در کشور ترکیه جستجو کرد. برخی گزارش‌ها می‌گوید ترکیه از حدود ۲۰ سال پیش به دنبال احداث سد ایلیسو بر بالا دست رودخانه دجله بود. از همان آغاز کار هم پیامدهای فاجعه بار ناشی از این پروژه آشکار شده بود تا جایی که پیمانکار انگلیسی این سد یعنی شرکت بالفور بیتی، پس از مطالعات اولیه و انتقادهای از پیامدهای متعدد اجرای این پروژه رسما از آن کنار کشید.

بسیاری از متخصصان و کارشناسان محیط زیستی از ابتدای قرن ۲۱ نسبت به ابعاد فاجعه بار محیط زیستی این پروژه هشدار می‌دادند. حتی یک مقاله علمی هم در این باره در نشریه Public Archaeology به چاپ رسیده است. در این مقاله به زبان انگلیسی بر پیامدهای خطرناک این پروژه بر محیط زیست و وضعیت اقلیمی، منابع آب منطقه و همچنین نابودی آثار باستان شناختی فراوان و نیز پیامدها و اهداف سیاسی پشت این پروژه مثل جابه جایی جمعیت پرداخته شده است.

عملیات سد ایلسو که حجم مخزن آن بسیار بزرگ‌تر از حجیم‌ترین مخزن سد در ایران یعنی کرخه است از سال ۲۰۰۶ رسما آغاز شد و اکنون تهدیدی برای محیط زیست منطقه از جمله کشورهای پایین دست دجله یعنی عراق، سوریه و ایران به حساب می آید.

برخی گزارش‌های دیگر هم گفتند کشورهای همسایه غربی ایران به شدت خودخواه هستند که اینطور باعث مشکل در داخل مرزهای ما شده‌اند.

نویسندگانی هم پیدا شده‌اند که می‌گویند دولت عامل اصلی آلودگی هوا بر اثر گرد و غبار است. حسین آخانی، از استادان بنام محیط زیست در این باره نوشته: اگر چه دولت عامل اصلی مشکلات محیط زیستی ایران است، اما این دولت بر خلاف آنچه یک عده فکر می‌کنند اتفاقا به بخش بیشتر مردم بیشترین شباهت را دارد. مدیران ما از بین برجستگان علمی نیستند که بتوانند صلاح آینده کشور را به درستی تشخیص دهند. آنها مانند مردمان عادی رفتار می‌کنند که باری به هر جهت امروز را به فردا بگذارنند. برای آنها منافع کوتاه مدت مهمتر از پایداری این سرزمین در آینده است. منافع جناحی را به منافع ملی ترجیح می‌دهند. دقیقا مانند خودمان که منافع شخصی را به منافع عمومی ترجیح می دهیم.