آماری عجیب درباره تمایل ایرانیان به ظروف یکبار مصرف و پلاستیکی

ظروف یکبار مصرف، این قهرمانان راحتی و سهولت در زندگی مدرن، به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی قرن تبدیل شده‌اند. در ایران، استفاده بی‌رویه از این ظروف که غالباً پلاستیکی هستند، به بحران جدی زباله‌های پلاستیکی منجر شده است. این بحران نه تنها سلامت محیط زیست را به خطر انداخته، بلکه چرخه‌های اقتصادی و اجتماعی را نیز مختل کرده است. در حالی که کشورهای پیشرفته با اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه و فرهنگ‌سازی موفق به کاهش مصرف این ظروف شده‌اند، ایران هنوز راه طولانی در پیش دارد. در این گزارش، به بررسی میزان مصرف ظروف یکبار مصرف در ایران و مقایسه آن با کشورهای اروپایی و پیشرفته، اثرات زیانبار آن و راهکارهای عملی پرداخته‌ایم.

میزان مصرف ظروف یکبار مصرف در ایران

بر اساس گزارش رسمی سازمان محیط زیست ایران (۱۴۰۱)، سالانه حدود ۳ میلیون تن پلاستیک در کشور تولید می‌شود که سهم قابل توجهی از آن مربوط به ظروف یکبار مصرف است. به طور میانگین، هر ایرانی سالانه حدود ۸ کیلوگرم ظروف پلاستیکی یکبار مصرف استفاده می‌کند که این رقم بالاتر از میانگین جهانی است.

مقایسه مصرف ظروف یکبار مصرف در کشورهای اروپایی

کشورهای اروپایی که در گذشته مصرف بالایی از ظروف یکبار مصرف داشتند، طی یک دهه گذشته با اتخاذ سیاست‌های جامع توانسته‌اند این میزان را به شکل قابل توجهی کاهش دهند.

اتحادیه اروپا: طبق گزارش آژانس محیط زیست اروپا (EEA, 2023)، مصرف ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در این منطقه از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش، نتیجه قوانین سختگیرانه، مالیات بر پلاستیک و برنامه‌های گسترده فرهنگ‌سازی است .

فرانسه: از سال ۲۰۲۳، استفاده از ظروف پلاستیکی یکبار مصرف در رستوران‌ها ممنوع شده است. رستوران‌ها و کافه‌ها به استفاده از ظروف قابل استفاده مجدد یا زیست‌تجزیه‌پذیر ملزم شده‌اند. این اقدام منجر به کاهش ۴۰ درصدی مصرف این ظروف شده است .

آلمان: این کشور با توسعه سیستم‌های پیشرفته بازیافت و اعمال مالیات بر پلاستیک، نرخ بازیافت ظروف پلاستیکی را به بیش از ۴۵ درصد رسانده است. همچنین، فرهنگ تفکیک زباله در آلمان بسیار قوی است و بخش عمده‌ای از پلاستیک‌های یکبار مصرف به چرخه تولید بازمی‌گردند.

سیاست‌های موفق کشورهای پیشرفته در مقابله با ظروف یکبار مصرف

کشورهای پیشرفته برای مهار بحران پلاستیک و کاهش مصرف ظروف یکبار مصرف، مجموعه‌ای از سیاست‌های هماهنگ و بلندمدت را به کار گرفته‌اند. یکی از مهم‌ترین این سیاست‌ها، اعمال ممنوعیت یا محدودیت قانونی بر تولید، توزیع و استفاده از ظروف پلاستیکی یکبار مصرف است. به‌عنوان نمونه، اتحادیه اروپا از سال ۲۰۲۱ در قالب "دستورالعمل پلاستیک‌های یکبار مصرف" (SUP Directive) استفاده از برخی اقلام یکبار مصرف از جمله لیوان‌ها، بشقاب‌ها و نی‌های پلاستیکی را ممنوع کرده است. این قانون در اغلب کشورهای اروپایی اجرایی شده و منجر به کاهش قابل توجه مصرف این اقلام شده است.

در کنار ممنوعیت‌ها، بسیاری از کشورها با اعمال مالیات‌های ویژه بر پلاستیک‌های غیرقابل بازیافت یا ظروف یکبار مصرف، هزینه استفاده از این مواد را برای مصرف‌کننده نهایی افزایش داده‌اند. این اقدام باعث شده استفاده از این ظروف صرفه اقتصادی نداشته باشد و افراد و شرکت‌ها به سراغ گزینه‌های جایگزین و پایدارتر بروند. به طور مثال، در انگلستان، مالیات «Plastic Packaging Tax» در سال ۲۰۲۲ به اجرا درآمد و شرکت‌ها را به استفاده از بسته‌بندی‌های حاوی حداقل ۳۰٪ پلاستیک بازیافتی ملزم کرد.

فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی یکی دیگر از پایه‌های این تحول است. کشورهای موفق در این زمینه، برنامه‌هایی برای آموزش عمومی در مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و نهادهای عمومی طراحی کرده‌اند که مردم را با خطرات ظروف پلاستیکی آشنا می‌کند و آن‌ها را به استفاده از ظروف قابل استفاده مجدد تشویق می‌کنند. در سوئد و آلمان، مدارس موظفند آموزش‌های محیط‌زیستی پایه را از مقطع ابتدایی آغاز کنند، که بخشی از آن به چگونگی کاهش زباله‌های پلاستیکی اختصاص دارد.

در نهایت، توسعه زیرساخت‌های بازیافت و تفکیک زباله از مبدأ نقش اساسی در موفقیت کشورهای پیشرفته داشته است. این کشورها با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین بازیافت، سامانه‌های جمع‌آوری هوشمند، و ایجاد ایستگاه‌های تفکیک زباله در سطح محله‌ها توانسته‌اند نرخ بازیافت ظروف پلاستیکی را به بیش از ۵۰٪ برسانند. برای نمونه، در آلمان سیستم معروف "Pfand" (سپرده‌گذاری برای بطری‌های پلاستیکی) باعث شده تا ۹۸٪ بطری‌ها و ظروف یکبار مصرف جمع‌آوری و بازیافت شوند.

این سیاست‌ها، به شکل هم‌افزا، موجب کاهش محسوس آلودگی‌های پلاستیکی، ارتقای سلامت محیط زیست، کاهش هزینه‌های پاکسازی شهری و افزایش آگاهی و مسئولیت‌پذیری شهروندان شده‌اند. تجربه این کشورها نشان می‌دهد که برای مقابله با بحران پلاستیک، تنها راهکار، محدودیت یا بازیافت نیست، بلکه نیاز به یک رویکرد جامع، همزمان و پیوسته وجود دارد.