جبران مافات افعانستان در برجام؟

به گزارش اقتصادنیوز، در فاصله کمی پس از آغاز به کار دولت جدید در ایران، طالبان با ساقط کردن دولت کنونی قانونی در افغانستان موجب بهت و حیرت همگان شده است. در شرایطی که هفته هاست که از پایان دور ششم مذاکرات احیای برجام در شهر وین می گذرد و طرف های مذاکره کننده منتظر بازگشت تهران و تیم جدید مذاکره کننده اش به میز گفت و گو هستند، مارک فیتزپاتریک با انتشار یادداشتی در وبگاه المانیتور با عنوان «سیاست ایالات متحده در رابطه با ایران به کدام سوست؟» استدلال کرده که حوادث اخیر در افعانستان با تاثیر بر دولت بایدن، روند مذاکرات برجامی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

مارک فیتزپاتریک، مدیر اجرایی اندیشکده انستیتو بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) در امریکا و مدیر برنامه عدم‌اشاعه و سیاست‌های هسته‌ای این اندیشکده است.  فیتزپاتریک 26 سال به عنوان دیپلمات در وزارت خارجه امریکا خدمت کرده‌ و در طول این سال‌ها او در دفاتر نمایندگی امریکا در سئول، توکیو، ولینگتون، وین و همچنین به عنوان دستیار موقت وزیر امورخارجه در امور عدم اشاعه، خدمت کرده است. در حال حاضر او یکی از کارشناسان برجسته امریکایی در حوزه خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه است که کتاب‌های متعددی در زمینه خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه منتشر کرده است. کتاب «قدرت‌های هسته‌ای پنهان آسیا: ژاپن، کره جنوبی و تایوان»، «فائق آمدن بر خطرات هسته‌ای پاکستان» و «بحران هسته‌ای ایران: اجتناب از بدترین سناریوها» بین سال‌های 2008 تا 2016 توسط او در مورد مسائل خلع سلاح هسته‌ای نوشته‌شده است.

بازگشت به مسیر اصلی

با معرفی حسین امیرعبداللهیان به عنوان نامزد وزارت خارجه ایران، احتمالا مذاکرات متوقف شده احیای برجام سرانجام به مسیر اصلی خود باز می گردد. در حالی که هنوز مشخص نیست که وزارت خارجه یا شورای عالی امنیت ملی مسئولیت پرونده هسته ای را بر عهده خواهد داشت، اکنون تیم ایران شکل گرفته و تا حد زیادی یک دست است. با این حال این امکان هم وجود دارد که دولت جدید ایران مایل به مصالحه لازم برای احیای توافق -تقریبا منقرض شده- نباشد. با نگاهی خوشبینانه در این مرحله، تهران هنوز در حال بررسی گزینه های خود است.

همچنین در اکوایران ببینید : ایران فرصت‌سوزی می‌کند

ابراهیم رئیسی، اندکی قبل از روی کار آمدن در 5 آگوست اظهار کرد که «به دنبال لغو تحریم های ظالمانه آمریکاست». اما چنین چیزی تنها از طریق مذاکره بر سر احیای توافق و با مشارکت واشنگتن رخ می دهد. رئیسی در مقام ریاست جمهوری هم پایبندی خود را به برجام اعلام کرده بود و یک مقام ارشد اتحادیه اروپا در 7 آکوست گزارش داد که ایران می خواهد «در اسرع وقت» به میز مذاکره بازگردد. در حالی که گسترش تدریجی صادرات نفت تا حدی به اقتصاد ایران کمک کرده، فشارهای ناشی از وضعیت نگران کننده همه گیری ویروس کرونا و اعتراضات مربوط به کم آبی باعث می شود تا با ایالات متحده کنار بیاید. المانیتور به تازگی دلایل دیگری را هم برای دستیابی به توافق بررسی کرده است.

پرهیز از تنش جدید

با این حال، رئیسی تا چه زمانی صبر خواهد کرد و تیمش چه موضعی اتخاذ خواهد کرد؟ حتی پیش از بر سر کار آمدن او هم پیش بینی می شد که ایران رویکرد سخت تری را در پیش خواهد گرفت. در 13 جولای، وزارت دادگستری ایالات متحده چهار ایرانی را متهم به توطئه برای ربودن یک روزنامه نگار ایرانی در شهر نیویورک کرد. در 29 جولای هم  نفتکش تجاری مرسر متعلق به یک شرکت هم با پهپادهای مورد هدف قرار گرفته شد و دو خدمه انگلیسی و رومانیایی آن کشته شدند. در 2 آگوست هم نفتکش آسفالت هنگام نزدیک شدن به تنگه هرمز مورد هجوم افرادی قرار گرفت و برای چند ساعت موقتاً توقیف شد و ادعا شد که  بنا به آن ها دستور داده شد که به سمت ایران حرکت کند. در همان روز، دست کم چهار کشتی دیگر در سواحل امارات متحده عربی کنترل سکان خود را از دست دادند که ادعا شد تلاشی برای ربودن آن ها بوده است. در حالی که ایران دخالت در هر کدام از این حوادث را رد می کند، زیرا متوجه ارزش دست کشیدن از تنش ها به نفع اقتصاد و زیرساخت های خود است.

محمد جواد ظریف، در گزارش 12 جولای خود به مجلس در رابطه با با مذاکرات احیای برجام اعلام کرد، او در حالی خواستار تضمین برای عدم خروج مجدد ایالات متحده از توافقنامه – در صورت احیا- شده که جو بایدن نمی تواند جانشین خود را به چنین تعهدی ملزم کند. تقاضای دیگر ایران برای حذف مکانیسم بازگرداندن تحریم ها (مکانیزم ماشه) هم بخش کلیدی توافق 2015 را مضمحل می کند و توافق را از اهدافش دور می کند. با این حال، ایران با عدم نشان دادن انعطاف مانع از برقراری توافق در طی شش دور مذاکرات در بهار امسال شد: ایالات متحده متعهد شد تمام 1500 تحریم عجیب و غریبی را که دونالد ترامپ وضع کرده، لغو کند، اما در مقابل ایران متعهد به مشارکت در مذاکرات بعدی درباره برنامه موشکی و حمایت از شبه نظامیان منطقه ای نشد.

ضرورت انعطاف پذیری

دولت بایدن حاضر به مصالحه در مورد برخی از این مسائل است. آمریکا در حال حاضر آماده لغو تحریم ها علیه بیش از 1000 فرد و نهاد برای تسهیل اجرای کامل برجام است. اما، ضمن در نظر گرفتن دست نخورده ماندن تحریم های غیرمرتبط –از جمله با اتهامات حقوق بشری و غیره- همچنان جایی برای افزودن به این فهرست وجود دارد. تیم بایدن همچنین می تواند نسبت به پیوند این مذاکرات با سایر مسائل - خواسته ای که ایران قاطعانه آن را رد کرده- نرمش نشان دهد. اما جالب اینجاست که حتی حسن روحانی هم در آخرین مصاحبه تلویزیونی خود در دوران ریاست جمهوری گفت که اگر ایران می خواهد همه تحریم ها برداشته شود  باید در مورد مسائل دیگر هم وارد گفتگو شود. بایدن ممکن است مجبور باشد بپذیرد که هیچ راه کاملا مطلوبی برای مقابله با دانش موجود در ایران در مورد استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته وجود ندارد.

حتی اگر بایدن تمایل به انعطاف پذیری بیشتری داشته باشد، پیشروی خیره کننده طالبان به کابل، قدرت مانور او را محدود می کند. اکنون گناه از دست دادن افغانستان (با وجود مقصر بودن سه رئیس جمهور قبلی) به گردن بایدن افتاده است، با این حال به نظر نمی رسد بایدن تسلیم محافظه کاران ایران شود.

جبران مافات

ممکن است به جبران مافات، ایالات متحده تمایل داشته باشد دست به اقدام متقابل بزند و فشار بیشتری را بر ایران اعمال کند. وال استریت ژورنال در 19 جولای گزارش داد دولت در حال بررسی تحریم های واردات نفت خام ایران توسط است. در 13 آگوست ، وزارت خزانه داری آمریکا اعضای یک شبکه واسط نفت مرتبط با ایران را که از عمان فعالیت می کرد، تحریم کرد. همانطور که شکست کارزار «فشار حداکثری» دولت سابق نشان داد، تحریم های جدید ایران را مجبور به مصالحه نمی کند. از سوی دیگر، مهار صعود فروش نفت ایران با نمایش قاطعیت این کشور می تواند موقعیت مذاکره کنندگان واشنگتن را بهبود بخشد.

احتمالا ایران تصور می کند که از طریق قابلیت افزایش غنی سازی اورانیوم و کاهش همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی دست بالا را دارد. حتی ممکن است با افزایش ذخایر اورانیوم با غنای پایین، استفاده از سانتریفیوژهای کارآمدتر و غنی سازی 63 درصدی، ایران دوره گریز هسته ای را به سه ماه یا کمتر کاهش داده باشد. به نظر می رسد استراتژیست های ایرانی بر این باورند که کوتاه شدن بیشتر این دوره موجب بی تابی بایدن  برای دستیابی به توافق می شود. با این حال ، ایران باید مراقب باشد که مخالفان خود را به این نتیجه نرساند که هیچ راهی برای بازگرداندن زمان گریز مناسب و بنابراین هیچ حاصلی در احیای برجام وجود ندارد.

چراغ سبز به اسرائیل؟

 قطع اسرار آمیز برق در مجتمع غنی سازی اورانیوم نطنز در 11 آوریل چندین هزار سانتریفیوژ را از کار انداخت. با فرض اینکه اسرائیل مسئول باشد، احتمال حملات مشابه وجود دارد. اگر پیشرفت در مذاکرات قطعی بود، مطمئنا بایدن با چنین ابزارهایی مخالفت می کرد. اما در صورت ادامه این بن بست، اسرائیل می تواند از کاخ سفید چراغ زرد یا حتی سبز دریافت کند.

بازی با کارت های دیپلماتیک

در این شرایط طرف های مقابل ایران نیز احتمالا  با کارت های دیپلماتیک بازی کنند. تا کنون آژانس بین المللی انرژی اتمی و اعضای غربی آن در برابر محدودیت های اعمال شده توسط ایران بر بازرسی ها با نرمش برخورد کرده اند. در مقابل برای فرصت دادن بیشتر به دیپلماسی، شورای حکام در جلسه فصلی آتی خود در 13-17 سپتامبر قصد ندارد به مساله تعهدات ایران درباره غنی سازی ورود کند و روندی مشابه 2006  را( که منجر به تحریم ایران در شورای امنیت شد)کلید بزند.

تراژدی در راه است؟

به هر حال، بایدن با گذشت چندین هفته پس از آغاز به کار خود در مورد مذاکرات برجام جدی شد. اما اگر هیچ پیشرفتی در جهت بازگرداندن برجام تا زمان جلسه شورای حکام در ماه نوامبر به وجود نیاید، ممکن است ایالات متحده تمایل داشته باشد که عدول از تعهدات ایران نسبت به آژانس را جدی تر دنبال کند. این ممکن است تا حدی تفسیر این سخن آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا  باشد که اخیرا چند بار تکرار کرده که بن بست کنونی نمی تواند به طور نامحدود ادامه یابد.

با ناامید شدن واشینگتن از ایران، امیدها نسبت به احیای برجام هم از دست خواهد رفت. با توجه به اینکه بازسازی دوباره برجام به نفع هر دو طرف است و خطوط توافق به وضوح مشخص است، عدم دستیابی به آن یک تراژدی خواهد بود.