نسخه جدید برای احیای توافق هسته‌ای

به گزارش اقتصادنیوز ، سید حسین موسویان، دیپلمات سابق و عضو اسبق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در مقاله‌ای با بررسی واقعیت‌های میدانی، نقشه راه دقیقی را برای احیای توافق برجام و پایان تنش‌های غرب و ایران ترسیم می‌کند.

دولت بایدن متوجه این موضوع شده، اما نتوانسته کنگره را متقاعد کند که تصمیم دونالد ترامپ در می ۲۰۱۸ مبنی بر خروج از توافق هسته‌ای (برجام) و اعمال مجدد تحریم‌های گسترده، برای غرب و ایران یک بازی باخت-باخت بود. در سخنرانی اخیرم در سمپوزیوم بازدارندگی فرماندهی راهبردی ایالات متحده، گفتم که خروج ترامپ از توافق به چند دلیل برای واشنگتن و تهران یک فاجعه و ضرر بود.

اولاً، از آن زمان ایران فعالیت‌های هسته‌ای خود را افزایش داده و سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را به درجه گریز هسته‌ای ۶۰ درصد و بسیار بالاتر از سطح مقرر ۳.۶۷ درصد افزایش رسانده است. زمان احتمالی گریز هسته‌ای ایران به حدود ۱۲ روز کاهش یافته است.

علاوه بر این، سیاست فشار حداکثری ترامپ و خرابکاری اسرائیل در تأسیسات اصلی غنی‌سازی ایران و ترور دانشمند هسته‌ای برجسته‌اش بی‌اثر بوده است.

در عین حال، ایران به‌سمت ایجاد روابطی قوی‌تر با روسیه و چین از جمله با پیوستن به سازمان همکاری شانگهای و اخیراً به گروه بریکس متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی حرکت کرد. همچنین ادعای همکاری‌های پهپادی ایران با روسیه نیز به پویایی پیچیده روابط ایران با این کشورها اشاره دارد.

پایان توافق هسته‌ای نیز برای ایران خسارت‌بار بود. تحریم‌های ایالات متحده حدود یک تریلیون دلار به اقتصاد ایران ضرر زده. تعداد ایرانیانی که هم‌اکنون زیر خط فقر زندگی می‌کنند به حدود ۳۰ درصد رسیده است.

فوندانسیون

مذاکرات بین ایالات متحده و ایران با میانجیگری قطر و عمان پایه‌های یک توافق غیررسمی را تشکیل داد. این مذاکرات مواردی از جمله مهار انباشت اورانیوم خلوص بالای ایران، افزایش بازرسی‌های بین‌المللی از تأسیسات هسته‌ای این کشور و توقف حملات نیروهای نیابتی‌ ایران به نیروهای آمریکایی در خاورمیانه را در خود داشت.

ایران همچنین موافقت کرد که پنج زندانی آمریکایی را در ازای آزادی چند ایرانی و ۶ میلیارد دلار از وجوه مسدودشده ایران در کره آزاد کند - البته تنها برای خرید غذا، دارو و سایر کالاهای بشردوستانه. تهران همچنین اجازه صادرات نفت بیشتری یافت. به گفته علی باقری، معاون وزیر امور خارجه ایران، «با تفاهم با آمریکایی‌ها موضوع پول‌های کشور در عراق نیز مطرح شد و روند آزادی آن‌ها نیز آغاز شده است».

هرچند کشورهای غربی وارد همکاری نظامی با ایران نخواهند شد، اما یک مقام اروپایی به شرط ناشناس‌ماندن نامش، به من گفت که ایالات متحده و اروپا تلاشی برای تمدید محدودیت‌های شورای امنیت سازمان ملل بر واردات تسلیحات از ایران بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ نخواهند داشت. علاوه بر این، این مقام افزود که اروپا از به کارگیری مکانیسم بازگشت سریع برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل خودداری خواهد کرد.

این تحولات مثبت هستند، اما به سه دلیل عمده نمی‌توان مطمئن شد که تا انتخابات ریاست‌جمهوری آتی آمریکا، تلاش‌های واشنگتن برای کاهش تنش منطقه‌ای ادامه خواهد یافت.

اولاً ممکن است بازیگران مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی مخالف توافق ایران اقداماتی را برای تشدید تنش‌ها انجام دهند و در عین حال تقصیر را به گردن دیگران بیاندازند. ثانیاً، نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده در سال ۲۰۲۴ نامشخص است. پیروزی یک جمهوری‌خواه می‌تواند به‌معنای نابودی دائمی تلاش‌های تنش‌زدایی باشد.

و در آخر، در دو دهه گذشته، ایران و ایالات متحده از تاکتیک‌های چانه‌زنی در طول مذاکرات هسته‌ای استفاده کرده‌اند. در حالی که ایالات متحده از تحریم‌ها، همراه با فشار جهانی و منطقه‌ای استفاده کرده، ایران با افزایش ظرفیت غنی‌سازی و استفاده از نفوذ منطقه‌ای خود به آن پاسخ داده است. سناریوی «بدون توافق، بدون بحران» به ایالات متحده این امکان را می‌دهد تا اهرم چانه‌زنی خود را از طریق تحریم‌ها حفظ کند و در این حال، ایران به محدودکردن برنامه هسته‌ای و کاهش تنش‌های منطقه‌ای متعهد می‌شود.

عناصر ضروری

ممکن است احیای توافق هسته‌ای هنوز امکان‌پذیر باشد، اما دو عنصر دیگر ضروری است: یکی مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا و دیگری احیای مشارکت آمریکا در مذاکرات با چین، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا بر اساس متن پیش‌نویس پیشنهادی آگوست ۲۰۲۲ آن‌ها برای احیای برجام.

حرکت مثبت حاصل از توافق غیررسمی باید تغییر از رویکرد «بدون توافق، بدون بحران» بایدن به رویکرد «توافق، بدون بحران» را تسریع کند. احیاء و اجرای توافق هسته‌ای می‌تواند حداقل اعتماد لازم را برای گفت‌وگوی مستقیم آمریکا و ایران در مورد سایر موضوعات مورد مناقشه ایجاد کند. نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اواسط سپتامبر فرصت خوبی برای از سرگیری مذاکرات مستقیم آمریکا و ایران و به دنبال آن مذاکرات ۵+۱ با ایران خواهد بود. دیپلماسی برای جلوگیری از یک گرداب نزولی احتمالی به سمت جنگ دیگری در خاورمیانه ضروری است.

در سخنرانی خود در سمپوزیوم بازدارندگی فرماندهی راهبردی آمریکا، پیشنهاد گفت‌وگو همه‌جانبه بین ایران و آمریکا برای پایان‌دادن به بیش از ۴۰ سال خصومت و بازگرداندن روابط عادی بر اساس احترام متقابل، منافع متقابل و عدم مداخله را دادم.

با این حال، فکر می‌کنم از آنجایی که هم کنگره آمریکا و هم مجلس ایران بیشترین اعتراض را به نزدیکی دو کشور دارند، قبل از آغاز گفت‌وگوی همه‌جانبه بین دو دولت، بایستی یک گفت‌وگوی داخلی میان جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها در کنگره آمریکا و گفت‌وگویی میان گروه‌های مختلف در مجلس ایران انجام شده تا اطمینان حاصل شود که هر کشور صدای واحدی را برای گفتگوهای دوجانبه به میز مذاکره بیاورند.