ایران بر لبه تیغ مکانیسم ماشه

به گزارش اقتصادنیوز،    در حالی‌که تنها هفته‌هایی تا پایان ضرب‌الاجل تروئیکای اروپایی برای بازگشت ایران به میز مذاکرات باقی مانده، اسنپ‌بک بار دیگر به موضوع اصلی بحث‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای در سطح بین‌المللی بدل شده است. در همین خصوص در گفت‌وگویی با حشمت‌الله فلاحت‌پیشه به بررسی سناریوهای پیش‌رو، عملکرد دولت و نقش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی در این معادله پرداخته‌ایم.

"محمدهادی مرادی" در "اکوایران" نوشت:  هشدار سه کشور اروپایی درباره فعال‌سازی این ابزار حقوقی در صورت عدم بازگشت ایران به مذاکرات هسته‌ای تا پایان ماه اوت موجی از گمانه‌زنی‌ها و واکنش‌های دیپلماتیک را به همراه داشته است.

اسنپ‌بک یا مکانیسم ماشه بخشی از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که در چارچوب برجام تصویب شد. این سازوکار به اعضای توافق، از جمله آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان، اجازه می‌دهد اگر هر کشوری معتقد باشد ایران به تعهدات هسته‌ای برجام پایبند نبوده است، ظرف یک فرآیند حقوقی مشخص این مسئله را مطرح کند.

بنابه توضیح ساسان کریمی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در شبکه اجتماعی ایکس، اگر اختلاف ظرف 75  روز حل نشود، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به‌صورت خودکار و بدون نیاز به رأی‌گیری یا وتوی دیگر اعضا بازگردانده می‌شوند.

در همین راستا حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس و تحلیلگر سیاست خارجی  به بررسی ابعاد مختلف تهدید اسنپ‌بک و عملکرد دیپلماتیک دولت در این زمینه پرداخت.

نقشه راه فلاحت‌پیشه برای مقابله با اسنپ‌بک

فلاحت‌پیشه با اشاره به تهدید اروپا برای فعال‌سازی اسنپ‌بک، گفت: موضوع فراتر از یک اختلاف فنی یا حقوقی در برجام است؛ آنچه در حال وقوع است، یک «فتنه تمام عیار علیه ایران» است. دولت آقای پزشکیان باید این وضعیت را به‌طور رسمی به عنوان یک فتنه بشناسد، نه یک روند دیپلماتیک معمول.

او ادامه داد: طی پنج سال گذشته هشدار دادم که ایران باید از این تنش‌ها دوری کند، اما متأسفانه منافع ملی ما درگیر بحران‌هایی شد که هیچ نسبتی با مصالح مردم نداشتند.

این تحلیلگر سیاست خارجی از عملکرد گذشته سیاست خارجی ایران به ویژه در قبال جنگ اوکراین و تنش‌های اخیر منطقه‌ای  انتقاد کرد و گفت: در زمان جنگ اوکراین بارها گفتم باید «گلیم منافع ملی ایران» را از آن جنگ بیرون بکشیم، اما نشد. همان موقع هم هشدار دادم اسرائیل دنبال کشاندن تنش به سمت ایران است و حالا تهدید اسنپ‌بک دقیقاً در همان مسیر شکل گرفته است.

فلاحت‌پیشه درباره ریشه‌های فعال‌سازی احتمالی این مکانیزم گفت: عده‌ای هنوز «فتنه» را نپذیرفته‌اند. افراطی‌های داخلی که قطعنامه‌های سازمان ملل را کاغذپاره می‌خواندند، حال هم مکانیسم ماشه را بی‌اثر می‌دانند. در حالی‌که آسیب نهایی تحریم‌های ناشی از آن  متوجه مردم است، نه آن‌ها.

پزشکیان فرصت تنش‌زدایی را به افراطیون واگذار کرد

فلاحت‌پیشه به عملکرد دولت در قبال فرصت‌های دیپلماتیک اشاره کرد و با انتقاد از واگذاری فضای سیاست خارجی به جریان‌های افراطی گفت: آقای پزشکیان با شعار تنش‌زدایی به صحنه آمد، اما خیلی زود این فرصت را به همان جریان‌های افراطی که مسئول بحران‌های پیشین بودند، واگذار کرد. رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه برای کسب رأی اعتماد از ادبیاتی استفاده کردند که هیچ نسبتی با گفتمان انتخاباتی‌شان نداشت و این مسیر تنش‌زدایی را منحرف کرد.

فلاحت‌پیشه سپس به تحلیل موقعیت کنونی اروپا و آمریکا در قبال ایران پرداخت و گفت: اینکه اروپایی‌ها آخرین روزهای شهریور را به عنوان ضرب‌الاجل تعیین کرده‌اند، نشان می‌دهد ایران دیگر اولویت اصلی اروپا و آمریکا نیست. اولویت غرب امروز جنگ اوکراین است نه پرونده هسته‌ای ایران. اما در این میان اسرائیل نقش فعالی در حفظ تنش در خاورمیانه ایفا می‌کند و سعی دارد با استمرار بحران، ایران را دوباره در صدر اولویت‌های امنیتی غرب قرار دهد.

او در ادامه با  انتقاد از نگاه ایران نسبت به روسیه گفت: تجربه جنگ اوکراین به‌وضوح نشان داد که ما با یک سراب رابطه راهبردی با روسیه مواجه‌ایم. برخی در داخل کارشان این بود که دشمنان واقعی را نادیده بگیرند و دوستان کاذب برای ایران بسازند. اما دیدیم که در حساس‌ترین لحظه‌ها، روسیه حتی حاضر نشدند کوچک‌ترین حمایتی از ایران انجام دهند. این در حالی‌ست که ایران منافع دیپلماتیک خودش را در بسیاری موارد، در راستای حمایت از روسیه خرج کرد.

او بر لزوم بازگشت به واقع‌گرایی و دیپلماسی حقوق‌محور تأکید کرد و پیشنهاد داد: دولت باید سازوکار حقوقی برای کاستن از تنش‌ها تعریف کند؛ این سازوکار می‌تواند مبتنی بر NPT و اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. به‌ویژه اینکه اسرائیل و آمریکا در حملات اخیر به ایران، به تاسیسات هسته‌ای کشور حمله کردند که یک جرم بین‌المللی محسوب می‌شود.

رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی با اشاره به ضرب‌الاجل شهریورماه اروپا برای بازگشت ایران به میز مذاکره از فرصت باقی‌مانده برای دیپلماسی سخن گفت: به نظر من اینکه اروپایی‌ها آخرین روزهای شهریور را برای مهلت تعیین کرده‌اند، نشان‌دهنده این است که هنوز امید به مذاکره دارند. به‌احتمال زیاد تا پیش از فعال شدن اسنپ‌بک مذاکراتی با ایران آغاز خواهد شد. مسیری برای پیشگیری وجود دارد، مشروط بر اینکه دولت ایران بتواند یک سازوکار حقوقی و توافق‌محور را طراحی کند.

او تأکید کرد که در صورت فعال شدن مکانیزم ماشه، فضای سیاسی وارد مرحله‌ای پرخطر خواهد شد: اگر مکانیسم ماشه فعال شود آن‌وقت شرایط شبیه به همان چیزی می‌شود که وزیر امور خارجه هشدار داده بود: اعلام جنگ به ایران.

فلاحت‌پیشه در ادامه تحلیل خود از پیامدهای احتمالی چنین رخدادی گفت: مکانیزم ماشه به‌طور طبیعی بخشی از منافع ایران را هدف می‌گیرد، اما در عین حال، منافع کشورهای اروپایی نیز متقابلاً آسیب‌پذیر خواهد شد. چون وقتی این سازوکار فعال شود، ایران و اروپا وارد فاز تقابل می‌شوند.

فلاحت‌پیشه در انتها نیز تاکید کرد که  بازگشت به عقلانیت و طراحی سازوکار حقوقی-دیپلماتیک کلید عبور از بحران اسنپ‌بک و جلوگیری از تقابل پرهزینه برای هر دو طرف است.