بیم و امید دور چهارم مذاکرات وین

بنابر آنچه خبرگزاری‌ها می‌گویند لغو بخش قابل توجهی از تحریم‌ها از جمله تحریم‌های مربوط به فروش نفت و محصولات نفتی، کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی، و نیز بانک مرکزی و نقل و انتقال مالی از جمله موارد مهمی است که طرفین در مورد آن‌ها به توافق رسیده اند. درباره اصل لغو تحریم‌های ناقض توافق و بازگشت ایران به محدودیت‌های هسته‌ای ذیل توافق برجام، به نظر می‌رسد طرف‌ها تا حد زیادی تفاهم دارند. اما اختلاف‌ها و ابهام‌ها بیشتر مربوط به نحوه اجرا و عملیاتی کردن اقدامات مورد توافق و احتمالا زمان‌بندی ترتیب و توالی و راستی‌آزمایی این اقدامات است. مثلاً اینکه چگونه و طی چه فرآیندی آمریکا می‌خواهد تحریم‌ها را رفع کند و آیا فرمان اجرایی رئیس‌جمهور می‌تواند شرایط را به اردیبهشت ۹۷ بازگرداند یا اینکه باید اقدامات دیگری نیز صورت بگیرد. و یا اینکه درباره نحوه بازگشت ایران به محدودیت‌های هسته‌ای شامل حجم و سطح غنی‌سازی اورانیوم و ذخیره سازی آن و یا نسل جدید سانتریفیوژهای استفاده شده در تأسیسات هسته‌ای ایران، چه سازوکاری باید در نظر گرفته شود. یعنی جزئیات و پیچیدگی‌ها در نحوه پیاده‌سازی اصول مورد توافق است که منجر به اختلاف نظر و به تبع آن بحث‌های طولانی و فشرده برای یافتن راهی در جهت رفع این اختلاف‌ها شده است.

اما اینکه مذاکره‌کنندگان می‌توانند در فرصت باقیمانده تا تاریخ انقضای توافق موقت ایران و آژانس در ۲۱ مه به توافق برسند، کمی بعید است و احتمال بیشتر این است که با تمدید یکی‌دوماهه توافق با آژانس فرصت بیشتری در اختیار مذاکره‌کنندگان قرار گیرد. تصمیم برای تمدید این توافق احتمالاً به عهده شورای عالی امنیت ملی است و بستگی به میزان پیشرفت در مذاکرات جاری دارد که بنده نیز در اینباره اطلاعاتی بیشتر از آنچه در رسانه‌ها منتشر شده ندارم.

بهرحال دور چهارم مذاکرات همانطور که پیش‌بینی شده بود کمی طولانی‌تر شده که خود نشانگر جدی بودن بحث‌هاست. همچنین در روزهای اخیر اخبار کمتری از محتوای مذاکرات به بیرون درز کرده است. به نظر می رسد به دلیل فشار مخالفان دولت‌های ایران و آمریکا در دو کشور و فضاسازی منفی مخالفان برجام در ایران، آمریکا و خاورمیانه، طرفین ترجیح می‌دهند مادامی‌که به یک نتیجه نهایی نرسند با سکوت بیشتر، حاشیه‌سازی‌ها و سنگ‌اندازی ها را به حداقل برسانند.

همچنین آقای ظریف که تور اروپایی خود را از هفته گذشته با اسپانیا آغاز کرد، قرار بود در مقصد دوم عازم وین شود و حضور وی در جایی که مذاکرات جریان دارد می‌توانست تا حدی راهگشا باشد. اما بعد از اقدام دولت اتریش در اعلام همبستگی با اسرائیل که عملاً چیزی نیست جز همراهی با بنیامین نتانیاهو که در واقع برای ماندگاری خود در قدرت و عدم مواجهه با محاکمه‌اش، فلسطینی‌ها را زیر حملات شدید قرار داده و با یک تیر چند نشان (از جمله مذاکرات احیای برجام) را می‌زند. با موضع محکمی که آقای عراقچی علیه اعلام همبستگی اتریش با آدم‌کشی اسرائیل اتخاذ کرد، طبیعی بود که آقای ظریف در این شرایط سفر خود به وین را لغو کند و به ایتالیا سفر کند.

نکته دیگر انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو در ایران است که برآورد رسانه‌های غربی -دست‌کم فعلاً- به قدرت رسیدن محافظه‌کاران یا تندروها است و برخی ناظرران از این انتخابات به عنوان یک ضرب‌الأجل دیگر یاد می‌کنند، چرا که حتی در صورت توافق ممکن است اجرای آن به دولت بعدی ایران سپرده شود. اما واقعیت این است که دولت‌ها در مذاکرات این‌چنینی بیشتر نقش مجری و تسهیل‌گر را ایفا می‌کنند و نه تصمیم‌گیرنده. و تصمیم‌گیری درباره سیاست‌های کلان ایران از جمله مذاکرات هسته‌ای زیر نظر رهبری و شورای عالی امنیت صورت می‌گیرد و تنها مربوط به دولت آقای روحانی و دولت بعدی نیست.

مذاکرات هسته‌ای در دوران آقای خاتمی با هدایت خود آقای روحانی جریان داشت و تفاهم‌هایی در این زمینه صورت گرفت. حتی در دولت احمدی‌نژاد هم مذاکرات به شکل‌های مختلف جریان داشت و پس از اینکه مذاکرات پیشرفتی نداشت و بن‌بست دیپلماسی منجر به افزایش فشارها شد، در اواخر دولت احمدی‌نژاد مذاکراتی در عمان با طرف آمریکایی و اینبار به سرپرستی آقای صالحی صورت گرفت که تا حدود زیادی گره‌گشا بود و در ادامه دولت آقای روحانی آن مسیر را ادامه داد.

برای طرف آمریکایی هم این موضوع روشن است و اعلام کرده‌اند که ما منتظر نتایج انتخابات ایران نیستیم. اما بحث این است که نوع نگاه دولت‌ها و رویکرد تعامل‌جویانه یا تقابل‌جویانه آن‌ها در نحوه اجرا موثر خواهد بود. هرچند آقای روحانی مایل است دولت خود را با توافق به پایان برساند و ممکن است طرف آمریکایی هم مایل باشد سریع‌تر با احیای توافق، خیال خود را از این بابت راحت کند. اما این به معنای تعجیل برای حصول توافق به هر قیمتی نیست. اتفاقاً این سخن دروغی است که مخالفان آقای روحانی به دولت وی نسبت می‌دهند اما واقعیت این است که علی‌رغم تمایل رئیس‌جمهور برای توافق و برداشتن فشار تحریم‌ها در هفته‌های پایانی دولتش، ایشان نه تصمیم‌گیرنده نهایی در این زمینه است و نه حاضر است پس از تحمل این همه فشار و ایستادگی مقابل دولت ترامپ حالا برای رسیدن به توافق امتیاز دهد و تعجیل کند.

منبع: روزنامه سازندگی