نخستین چراغ سبز اروپا به دولت دوازدهم
روزنامه اعتماد با این مقدمه نوشت: حرکت معکوس در قاره سبز در مسیر فاصله گرفتن از هرآنچه دونالد ترامپ با تمسک به آن می‌خواهد اجرای با حسن نیت توافق هسته‌ای با ایران را تحت‌الشعاع قرار دهد، آغاز شده است.
تنها دو روز پس از آن‌که حسن روحانی، رییس دولت‌های یازدهم و دوازدهم در مراسم تحلیف خود در مجلس شورای اسلامی در حضور نمایندگان بیش از ١٠٠ کشور و نهاد بین‌المللی دونالد ترامپ را در زمره نوآمدگان به عالم سیاست قرار داد و از اروپایی‌ها خواست که مراقب شیطنت‌های وی برای تخریب توافق هسته‌ای باشند، خودروسازهای فرانسوی در ایران رکورد زدند؛ قراردادی که در رسانه‌های بین‌المللی از آن با عنوان قرارداد چندصدمیلیون دلاری نام برده شد.
این قرارداد هرچند که ظاهر توافقی اقتصادی را دارد که برمبنای آن خودروهای فرانسوی را به زودی در خیابان‌های ایران خواهیم دید اما معنای سیاسی این توافق برای ایران و البته ایران ستیزهایی که در کاخ سفید، کنگره امریکا و لابی‌های صهیونیستی و سعودی در واشنگتن فعالیت می‌کنند، بیشتر است. تنها چهار روز پس از آن‌که رییس‌جمهور امریکا دست به قلم شد تا با توسعه دامنه تحریم‌های غیرهسته‌ای موجود علیه ایران، پیام ناامن بودن حضور در بازار بکر این کشور را به جهانیان بدهد، اروپایی‌ها برای سرمایه‌گذاری در همان بازار هدف، آغوش گشودند.
رسانه امریکایی نیویورک تایمز، با انتشار این خبر می‌نویسد: «این قرارداد بزرگ‌ترین قرارداد تاریخ ایران در حوزه خودرو است اما همزمان می‌توان آن را پیروزی برای حسن روحانی دانست که در دوره چهارساله نخست حضور خود در دولت، توافق هسته‌ای با ١+٥ را رقم زد و تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران را از میدان برداشت و برای پیروزی در انتخابات نیز وعده داد که اوضاع اقتصادی کشور را که در سایه چندسال تحریم آسیب دیده، بهبود ببخشد. هرچند که دولت ترامپ به بهانه آزمایش‌های موشکی ایران و همچنین فعالیت‌های این کشور در منطقه هر روز دامنه تحریم‌ها علیه تهران را افزایش می‌دهد اما سرمایه‌گذاران خارجی اندک اندک در حال غلبه کردن بر خوف و رجاء خود هستند و بلیت‌هایی به مسیر تهران می‌گیرند.
البته هنوز هم هستند بانک‌های بین‌المللی مهمی که ترجیح می‌دهند به توصیه دولت جدید امریکا عمل کنند و مسوولیت میزبانی از گردش‌های مالی ایران را برعهده نگیرند یا برای این کشور از ترس جریمه‌های امریکا تامین اعتبار نکنند.»
نیویورک‌تایمز در ادامه گزارش خود می‌نویسد: «هنوز مشخص نیست که آیا توافقی که کمپانی خودروسازی رنو فرانسه با ایران امضا کرده است قوانین تحریمی یکجانبه امریکا را رعایت کرده است یا خیر؟ با این وجود می‌توان گفت که امضای چنین قراردادی میان یک شرکت دولتی و رنو فرانسه امتیاز بزرگی برای تهران در فضای پسابرجام به حساب می‌آید. براساس این قرارداد، رنو در همکاری مشترک با ایران دو کارخانه خودروسازی تاسیس خواهد کرد. یکی از شرکای رنو در ایران، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران موسوم به «ایدرو» است که ١١٧ کمپانی را در زیرمجموعه خود جا داده است.
«ایدرو» تا پیش از این تحت تحریم‌های امریکا و اروپا به اتهام حمایت از برنامه‌های موشکی ایران بوده است. این تحریم در نتیجه توافق هسته‌ای ایران با ١+٥ مصوب جولای سال ٢٠١٥ که در ژانویه ٢٠١٦ اجرایی شد برداشته شدند. براساس توافق انجام شده در سایه مذاکرات هسته‌ای بود که رنو و سایر کمپانی‌های خارجی مانند بویینگ امریکا و ایرباس فرانسه توانستند به صحنه تجارت با ایران بازگردند. هرچند که وزارت خزانه داری امریکا از پاسخ دادن به سوال نیویورک‌تایمز در مورد مطابقت قرارداد رنو با لیست تحریم‌های امریکا سر باز زد اما در لیستی که روی وب سایت خزانه داری امریکا قرار گرفته است، نام «ایدرو» از لیست کمپانی‌های تحت تحریم خط خورده است؛ خط‌خوردگی‌ای که می‌تواند این توافق را ایمن کند.»
به گزارش «اعتماد»، تاریخ پایان این قرارداد ٢٠٢٤ اعلام شده است؛ تاریخی که نشان می‌دهد فرانسوی‌ها به ادامه برجام در چندسال آتی کاملا امیدوار هستند. این در حالی است که دونالد ترامپ در ٧ ماه گذشته از دولت خود با وجود آن‌که دو بار پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را اعلام کرده است اما همواره تلاش کرده فضای منفی پیرامون ایران را حفظ کند و به عنوان مثال در تازه‌ترین زنجیره این تلاش‌ها تاکید کرده که با وجود میل باطنی خود پایبندی ایران به برجام را در ماه جولای اعلام کرده اما این رویه در ضرب الاجل بعدی که ماه اکتبر خواهد بود، تکرار نخواهد شد. علاوه بر این تیمی از معتمدان ترامپ نیز در کاخ سفید تشکیل شده‌اند تا بتوانند تا پیش از ماه اکتبر اثبات کنند که ایران به تعهدات خود پایبند نبوده است. همزمان در سازمان سیا نیز تیمی مخصوص تشخیص ابزارهای جدید فشار بر ایران شکل گرفته است. با وجود تمام این چراغ‌قرمزهای ممتدی که امریکا در مسیر نزدیکی به ایران برای سایرین قرارداده است اما اروپایی‌ها تلاش می‌کنند با سرعت فاصله به وجود آمده میان خود و تهران در نتیجه سال‌های تحریم را کم و کمتر کنند. از ژانویه سال ٢٠١٦ که کلید اجرای برجام زده شده است تاکنون کمپانی‌های توتال، پژو، بویینگ، شل و ایرباس به ایران بازگشته‌اند. راه و رسمی که جهان از این کمپانی‌های خوش نام سراغ دارد شایبه خطرناک بودن حضور در بازار ایران را برای بسیاری از بین برده است چرا که همه این شرکت‌ها و کمپانی‌ها بدون در نظر گرفتن خطرات نزدیک شدن به ایران به این کشور به عنوان هدفی برای سرمایه‌گذاری نزدیک نمی‌شوند.
نیویورک تایمز در بخشی از گزارش خود به بیانیه رنو در مورد عملکردش در ایران اشاره کرده و نوشته است: «در شش ماه نخست سال ٢٠١٧، رنو ٦٨ هزار خودرو در ایران فروخته است. این رقم در مقایسه با همین بازه زمانی در سال ٢٠١٦، بیش از دو برابر شده است. رنو در حال حاضر سهم ١٠ درصدی از تولیدخودرو در بازار ایران را برعهده دارد.»
آسوشیتدپرس نیز در گزارشی به معنای سیاسی این قرارداد برای ایران پرداخته و می‌نویسد: «درحالی که رییس‌جمهور امریکا تلاش می‌کند ایران را منزوی کند، رابطه ایران با کشورهای اروپایی و آسیایی روز به روز ابعاد جدیدتر و جذاب‌تری به خود می‌گیرد. کمپانی‌ها و تاجران امریکایی در نزدیکی به بازار ایران مجبور به در نظرگرفتن هزار اما و اگر هستند چرا که تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران در امریکا همچنان به قوت خود باقی است. درچنین شرایطی کمپانی‌های اروپایی و آسیایی تلاش می‌کنند گوی سبقت را از یکدیگر در میدان سرمایه‌گذاری در ایران بربایند. ایران کشوری با ٨٠ میلیون جمعیت است که عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ نفتی و دومین دارنده ذخایرگاز را به خود اختصاص داده است. صنعت کشاورزی نیز در این کشور قابلیت سرمایه‌گذاری فوق‌العاده‌ای دارد. ماه گذشته میلادی بود که ایران و کنسرسیومی به ریاست شرکت نفتی توتال فرانسه، پرارزش‌ترین قرارداد انرژی بعد از توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی را برای توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس‌جنوبی در تهران امضا کرده‌اند.»
فرصت ٩٠ روزه اروپایی‌ها
نگرانی از فرجام برجام تنها به سیاسیون اختصاص ندارد و نشریه‌ها و رسانه‌های مختص منع اشاعه هسته‌ای نیز در دو سال گذشته تلاش گسترده‌ای برای حفظ مهم‌ترین توافق هسته‌ای کرده‌اند. در تازه‌ترین گزارش‌های تحلیلی که سایت «بولتن دانشمندان هسته‌ای» منتشر کرده به نقش اروپا در حفظ برجام اشاره شده و آمده است: ایران و امریکا هر دو یکدیگر را به نقض برجام متهم کرده‌اند و همزمان دولت ترامپ نیز به دنبال بهانه‌ای است تا از اعلام پایبندی ایران به توافق هسته‌ای سر باز زند. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها برای حفظ برجام ٩٠ روز فرصت دارند. این ٩٠ روز در حقیقت آن ضرب‌الاجل زمانی است که تا آن زمان ترامپ باید برای بار سوم پایبندی ایران به برجام را اعلام کند. در چنین شرایطی، اروپایی‌ها باید سه سیاست را برای حفظ برجام دنبال کنند: نخست، بازگشایی کانال مالی مختص اروپا برای رابطه با ایران تا تهدیدهای تحریمی ترامپ را بی‌تاثیر کنند. این حرکت می‌تواند منجر به دوبرابر سود تشویق رابطه تجاری با ایران شود؛ رابطه‌ای که هنوز عده‌ای در نتیجه تهدیدها و تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران تن به آن نمی‌دهند. نویسنده این مطلب در ادامه با اشاره به نگرانی‌های امریکا از آزمایش‌های موشکی ایران می‌نویسد که گام دومی که اتحادیه اروپا برای حفظ برجام باید بردارد سختگیری بر آزمایش‌های موشکی است که می‌تواند نقض قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت باشد. این پیشنهاد در حالی مطرح شده است که هیچ‌کدام از آزمایش‌های موشکی که ایران در دو سال گذشته از عمر قطعنامه ٢٢٣١ انجام داده در تناقض با این قطعنامه نبوده‌اند و کشورهایی چون روسیه و چین نیز بر این مساله صحه گذاشته‌اند. سومین گامی که نویسنده پیشنهاد می‌دهد اروپایی‌ها باید بردارند تصمیم‌گیری در مورد چند و چون نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران پس از ٢٠٢٠ است. یعنی زمانی که تعهدات فنی ایران در سایه برجام به پایان می‌رسند و امریکا از هم‌اکنون برای فعالیت‌های ایران در آن سال‌ها ابراز نگرانی می‌کند.
ترامپ با تهدید توافق هسته‌ای خواندن ایران در حقیقت منافع استراتژیک اروپا را تهدید می‌کند. اروپایی‌ها از همان سال‌های ابتدایی آغاز بحث درباره پرونده هسته‌ای ایران که به سال ٢٠٠٠ تا ٢٠٠٣ بازمی‌گردد خواهان حل‌وفصل صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران بودند. برهمین اساس اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن نیز در میان اصلی‌ترین کشورهای مذاکره‌کننده در سه سال گذشته بوده‌اند. همچنان نیز اتحادیه اروپا در حفظ و تداوم اجرای برجام یکی از کلیدی‌ترین اعضا است. یکی از مهم‌ترین مصداق‌های نقش کلیدی اتحادیه اروپا، جایگاهی است که آنها در کمیسیون مشترک برعهده دارند. این مکانیسم برای رسیدگی به جزییات اجرای برجام از جمله شکایت‌هاست که مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل نیز قرار گرفته است. در یک سال و اندی گذشته از اجرای برجام اروپایی‌ها دقیقا به متن این توافق پایبند بوده‌اند. هم تحریم‌هایی را که برجام از آنها خواسته بود لغو کرده‌اند و هم در همکاری‌های صلح آمیز هسته‌ای با ایران همراه و همگام شده‌اند. کمپانی‌های اروپایی نیز تعامل با تهران را از سر گرفته‌اند و بزرگ‌ترین کمپانی‌ها در حوزه انرژی یا خودروسازی به بازار ایران بازگشته‌اند. با این وجود کارهای بسیار زیاد دیگری است که اتحادیه اروپا می‌تواند برای حفظ برجام انجام دهد. برجام به همان اندازه به اروپایی‌ها تعلق دارد که به سایر کشورهای درگیر در آن. کشورهای اروپایی سرمایه‌گذاری وسیعی در حوزه دیپلماتیک و اقتصادی برای حفظ برجام کرده‌اند لذا هیچ شکی وجود ندارد که همه تلاش خود را برای اجرای درست برجام به کار خواهند گرفت و تنها زمانی ایده خود را تغییر خواهند داد که ایران با نقض فاحش برجام از آن خارج شود. با توجه به این دلایل، کشورهای اروپایی باید کمپین وسیع دیپلماتیک و عمومی را پیش ببرند تا امریکا را تشویق به عدم خروج از برجام کنند. اروپایی‌ها می‌توانند گام‌هایی را برای اطمینان‌بخشی به امریکا هم بردارند تا در نهایت ترامپ ٩٠ روز دیگر بر سر یک دوراهی قرار بگیرد؛ یا پایبندی ایران به برجام را اعلام کند یا با امتناع از این اقدام، منافع امنیتی امریکا و متحدانش را همزمان تهدید کند.
گزارش از سارا معصومی
