نتانیاهو به دنبال رستگاری سیاسی/ اسرائیل بعد از نتانیاهو چه خواهد شد؟

رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، در نمایشی به‌سبک همیشگی‌اش، در روزی که آخرین گروگان‌های اسرائیلی از غزه بازگشتند، در پارلمان اسرائیل (کنست) سخنرانی کرد و از آن فرصت برای درخواست عفو برای بنیامین نتانیاهو استفاده کرد.

نتانیاهو به دنبال رستگاری سیاسی

به نوشته العربی الجدید، نتانیاهو که طولانی‌ترین دوران نخست‌وزیری در تاریخ اسرائیل را داشته، همیشه نشان داده در عبور از بحران‌های سیاسی مهارت دارد. اما در سال‌های اخیر محبوبیت او به شدت کاهش یافته است. با این حال، بازگشت آخرین گروگان‌های زنده از غزه، فرصتی برای اوست تا خود را دوباره به‌عنوان رهبر کارآمد دوران جنگ معرفی کند و در میانه نارضایتی گسترده داخلی، به دنبال نوعی رستگاری سیاسی باشد.

او آزادسازی گروگان‌ها را تأییدی بر درستی استراتژی نظامی‌اش معرفی کرده و حمایت پررنگ ترامپ نیز می‌تواند به بازسازی جایگاهش کمک کند؛ هرچند اعتماد عمومی به او همچنان به شدت آسیب دیده است. با این حال، اثر سیاسی این رویداد ممکن است زودگذر باشد و به‌زودی تحت‌الشعاعِ سرنوشت آتش‌بس شکننده، طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ برای صلح و واکنش‌های تند ائتلاف راست افراطی نتانیاهو قرار گیرد.

آتش‌بسی که ترامپ آن را با افتخار یک «دستاورد دیپلماتیک» معرفی کرده، در واقع بسیار شکننده است و پرسش‌های کلیدی درباره آینده غزه همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند. مهم‌ترین مسئله، سرنوشت خلع سلاح حماس است؛ شرطی که هم از نظر سیاسی مسئله‌ساز است و هم از نظر اجرایی تقریباً غیرممکن. در کنار آن، هنوز مشخص نیست چه کسی قرار است اداره غزه پس از جنگ را در دست بگیرد و بر اساس چه مشروعیتی؟ این ابهامات، ثبات توافق را تهدید می‌کند. در واقع، موفقیت در فاز اول هیچ تضمینی برای پیشرفت در مراحل بعدی نیست.

به گفته باربارا اسلاوین از اندیشکده استیمسون «نتانیاهو فعلاً از نظر سیاسی در امان است. فاز نخست توافق در اسرائیل با استقبال روبه‌رو شده، اما سؤال این است که این حمایت تا چه زمانی دوام دارد؟» گوردون گری، سفیر پیشین آمریکا در تونس نیز گفت: «ممکن است آزادی گروگان‌ها به نتانیاهو فضای مانور بیشتری بدهد، اما اغلب اسرائیلی‌ها این موفقیت را به ترامپ نسبت می‌دهند، نه به او.»

«مارکو کارنلوس»، سفیر پیشین ایتالیا در عراق نیز افزود: «به نظر می‌رسد افکار عمومی اسرائیل، نتانیاهو را شایسته اعتبارِ آزادی گروگان‌ها نمی‌داند؛ بسیاری باور دارند اگر زودتر انعطاف نشان داده بود، می‌توانست افراد بیشتری را زنده بازگرداند.» او هشدار داد که این موضوع ممکن است خشم عمومی علیه نتانیاهو را برای سال‌ها زنده نگه دارد.

شکاف‌های حل‌نشده داخلی

شکاف‌های عمیقی که پیش از جنگ غزه جامعه اسرائیل را دوپاره کرده بود، همچنان پابرجاست. هرچند نتانیاهو به گفته گری «ماهرترین سیاست‌مدار در فرار از بحران‌ها» است، اما بسیاری از اسرائیلی‌ها هنوز او را مسئول حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ می‌دانند. به گفته کارشناسان، با باز شدن فضای سیاسی پس از بازگشت گروگان‌ها، بررسی دقیق‌تر شکست‌های امنیتی آن روز در راه است و فشار افکار عمومی ممکن است افزایش یابد.

اگرچه کابینه اسرائیل در نهایت توافق برای آزادی همه گروگان‌های باقی‌مانده را تصویب کرد، اما این تصمیم با مخالفت شدید شرکای راست افراطی نتانیاهو همراه بود. چهره‌هایی چون ایتامار بن‌گویر، وزیر امنیت داخلی و بتسلئیل اسموتریچ، وزیر دارایی - و بیشتر اعضای احزابشان، یعنی اوتزما یهودیت و صهیونیسم مذهبی - به‌طور علنی توافق آتش‌بس و تبادل گروگان‌ها را محکوم کردند.

بن‌گویر در تمام دو سال جنگ غزه، بارها با توافق‌های مشابه مخالفت کرده و از جایگاهش برای ایجاد مانع در مذاکرات استفاده کرده است. او حتی به‌صورت علنی ادعا کرده که در گذشته چندین توافق مشابه را متوقف کرده و این کار را نشانه «پایبندی ایدئولوژیک» خود می‌داند. این سرسختی او، بازتابی از تنش‌های عمیق‌تر در ائتلاف نتانیاهو است؛ جایی که جناح راست افراطی هرگونه مصالحه را، حتی با انگیزه‌های انسانی، خیانت می‌داند.

به گفته گوردون گری: «در آستانه انتخابات اسرائیل که باید تا پایان اکتبر ۲۰۲۶ برگزار شود، رقابت سیاسی شدیدی در پیش است. بن‌گویر و اسموتریچ رهبران احزابی هستند که ۱۳ کرسی از ۱۲۰ کرسی کنست را در اختیار دارند، و هر زمان بخواهند می‌توانند ائتلاف حاکم نتانیاهو را سرنگون کنند. سؤال این است که آیا فکر می‌کنند در انتخابات آینده نتیجه بهتری می‌گیرند یا ترجیح می‌دهند با تهدید به خروج از ائتلاف، نفوذ بیشتری بر نتانیاهو داشته باشند؟»جان ففر، مدیر پروژه سیاست خارجی موسسه مطالعات سیاسی گفت: «احزاب راست افراطی در کابینه فعلی نفوذ زیادی بر تصمیم‌گیری‌های نتانیاهو داشته‌اند، اما به نظر می‌رسد در حال از دست دادن قدرت هستند». بر اساس نظرسنجی‌ها، محبوبیت حزب اوتزما یهودیت کاهش یافته و از ۹ کرسی به ۶ رسیده است، در حالی که حزب صهیونیسم مذهبی حتی ممکن است به زیر حد نصاب افول کند. در مقابل، حمایت از احزاب فوق‌ارتدوکس تقریباً ثابت مانده است. ففر اضافه کرد: «احزاب اپوزوسیون که از آتش‌بس حمایت کرده‌اند، احتمالاً در فضای پس از جنگ دست بالا را پیدا خواهند کرد. با این حال، نتانیاهو نشان داده استاد حفظ قدرت از طریق ائتلاف‌سازی است».

پس از نتانیاهو

به گفته کارشناسان، حتی اگر نتانیاهو در انتخابات بعدی شکست بخورد و چهره‌های راست افراطی مانند بن‌گویر و اسموتریچ از کابینه کنار بروند، چشم‌انداز سیاسی اسرائیل تغییر بنیادینی نخواهد کرد. ففر توضیح داد: «شاید سیاست‌های شهرک‌سازی در کرانه باختری اندکی تعدیل شود و شاید رویکرد اسرائیل نسبت به غزه کمتر نظامی باشد، اما اپوزیسیون - که تمام هویت خود را در مخالفت با نتانیاهو و سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌اش تعریف کرده - هنوز هیچ طرح متفاوت و جدی برای روابط با فلسطینی‌ها یا منطقه ارائه نکرده است. با وجود اینکه بخش بزرگی از مردم از او متنفرند، نتانیاهو موفق شده سیاست اسرائیل را به‌طور کلی به سمت راست افراطی بکشاند».

مارکو کارنلوس، دیپلمات پیشین ایتالیایی، گفت: «افکار عمومی اسرائیل وضعیت پیچیده‌ای دارد؛ مردم نتانیاهو را به خاطر گروگان‌ها سرزنش می‌کنند، اما در عین حال تا حد زیادی با کشتار گسترده‌ای که در دو سال گذشته در غزه انجام داد، موافق‌اند. بخش بزرگی از اپوزیسیون هم با این خشونت کور همراهی کرده است. در چنین شرایطی پیش‌بینی آینده سیاسی بسیار دشوار است».

چه نتانیاهو در قدرت بماند و چه سرانجام کنار گذاشته شود، میراث سیاسی او به‌سادگی پاک نخواهد شد. در دو سال گذشته، او نه‌تنها اسرائیل را در مسیر جنگی ویرانگر در غزه هدایت کرده، بلکه مرکز ثقل سیاست داخلی اسرائیل را به‌سمت راست افراطی تغییر داده است. حتی سرسخت‌ترین مخالفانش نیز از گفتمان امنیت‌محور او تبعیت می‌کنند و تا حد زیادی از همان سیاست‌های خشن در غزه حمایت کرده‌اند. در نهایت، شاید میراث نتانیاهو پیروزی یا شکست در انتخابات بعدی نباشد؛ بلکه در این باشد که اسرائیلِ پس از او چقدر هنوز شبیه دوران او خواهد بود.