قراردادهای جدید امارات چه اثری بر تجارت این کشور با ایران دارد؟
از طرف دیگر هند در سال۲۰۲۰ از حضور در بزرگترین موافقتنامه تجارت آزاد یعنی موافقتنامه مشارکت جامع اقتصادی منطقهای (RCEP) انصراف داد. تسلط چین بر این موافقتنامه مهمترین دلیل کنار کشیدن هند بودهاست.
در سال۲۰۲۱ هند بر شکلدهی به موافقتنامه تجارت آزاد با کشورهایی که با آنها روابط سیاسی نزدیکی دارد متمرکز شد. در خاورمیانه نیز اماراتمتحدهعربی بهعنوان کشوری نزدیک به ایالاتمتحده، از منظر چشمانداز کلان امنیتی در کنار هند قرار میگیرد.
کرهجنوبی به یکی از شرکای مهم امارات تبدیل شدهاست. فصل جدید روابط دو کشور با سفر رئیسجمهور کرهجنوبی به امارات، عربستان و مصر در دی ماه ۱۴۰۰و امضای طیفی از موافقتنامههای تجاری و اقتصادی آغاز شد.
کره در این دور از مذاکرات، قراردادی ۳.۵میلیارد دلاری برای فروش سیستمهای دفاع ضدموشک به امارات امضا کرد. این نخستین قرارداد دفاعی مهم میان یک کشور آسیایی و کشورهای خلیجفارس است. فراتر از این قرارداد، در سطح کلان کرهجنوبی و شورای همکاری خلیجفارس برای احیای مذاکرات موافقتنامه تجارت آزاد میان طرفین، به توافق رسیدند. مذاکرات مربوط به موافقتنامه تجارت آزاد میان شورای همکاری خلیجفارس و کرهجنوبی در سال۲۰۰۷ آغاز شد و پس از سه دور مذاکره در سال۲۰۰۹ شورای همکاری خلیجفارس این مذاکرات را متوقف کرد. در حالحاضر واردات نفت از خلیجفارس برای شرکتهای پالایشگاهی کرهجنوبی بهطور فزایندهای هزینهبر میشود.
تعرفه دولت کره برای واردات مشتقات نفتی از خاورمیانه ۳درصد است که در صورت امضای موافقتنامه تجارت آزاد این تعرفهها از بین خواهد رفت و از طرفی کرهجنوبی دسترسی گستردهتری به بازار کشورهای شورای همکاری خلیجفارس خواهد داشت.در گام نخست رئیسجمهور کرهجنوبی راهی امارات شد و در اکسپو۲۰۲۰ شرکت کرد. در این سفر موافقتنامههای مختلفی میان شرکتهای کرهای و همتایان اماراتی بهویژه شرکت ملی نفت امارات منعقد شد. یکی از این موافقتنامهها، طرحی مطالعاتی بین شرکت ملی نفت کره و شرکتهای اماراتی برای تولید هیدروژن است تا زمینهها برای همکاری طرفین در این حوزه فراهمشود.کرهجنوبی در تلاش است از طریق توسعه روابط با کشورهای عربی، بهویژه امارات، علاوهبر متنوعسازی سبد تامینکنندگان انرژی خود، فرصت توسعه صادرات محصولات با فناوری بالا را بیش از پیش برای خود مهیا سازد. بازارهای مالی و زیرساختهای حملونقل پیشرفته امارات این فرصت را برای کرهجنوبی مهیا ساخته است. در عینحال توسعه همکاریهای نظامی میان امارات و کرهجنوبی که بهنظر میرسد در قالب طرحی راهبردی از سوی کره (با حمایت ایالاتمتحده) پیگیری میشود، میتواند علاوهبر محدودکردن حضور ایران در امارات، با حضور بیشتر کشورهای خارجی در خلیجفارس، فشارهای بینالمللی بر ایران را نیز افزایش دهد.
ترمیم رابطه ترکیه و امارات
پس از تنشهای ترکیه با کشورهای عربی در سالهای گذشته، ترکیه تلاش داشته تا با برداشتن گامهای عملی بار دیگر روابط خود با این کشورها را بازسازی کند. بر این اساس دولتهای ترکیه و امارات یک توافقنامه سهساله سوآپ ارزی امضا کردهاند که ارزش اسمی آن ۶۴میلیارد لیر ترکیه و ۱۸میلیارد درهم امارات است. دو کشور هدف از این توافقنامه را افزایش همکاری مالی و توسعهتجارت دوجانبه برشمردهاند.
در ماههای اخیر روابط ترکیه و امارات رو به گسترش بودهاست. در آذر ماه ۱۴۰۰، برای نخستینبار پس از ۱۰سال ولیعهد امارات از ترکیه دیدار کرد. چنین اتفاقهایی نشان از افزایش نفوذ ترکیه بهعنوان یکی از مهمترین رقبای ایران در منطقه، در امارات دارد.
امارات یک صندوق برای حمایت از سرمایهگذاریهای راهبردی در ترکیه، از جمله در حوزههای سلامت و انرژی، اختصاص دادهاست. بهنظر میرسد که تمایل ترکیه و امارات به انعقاد موافقتنامه تجارات آزاد با هدف توسعه روابط تجاری در ابعاد کمی و کیفی، منجر به نتیجهای مطلوب برای این دو کشور در آیندهای نهچندان دور خواهد شد.
مقامات تجاری ترکیه معتقدند که موافقتنامه جدید با امارات فراتر از موافقتنامههای سنتی تجاری است که تنها طیف محدودی از کالاها را دربرمیگیرد. این موافقتنامه در ردیف نسل جدید موافقتنامههای تجارت آزاد است که حوزه خدمات را نیز دربرمیگیرد.از منظر ترکیه، اماراتمتحدهعربی به یک بازیگر جهانی در بسیاری از بخشهای خدماتی همچون تامین مالی، توریسم، هوانوردی غیرنظامی و مشاورههای فنی تبدیل شدهاست و ترکیه میخواهد از موقعیت این کشور در پرتو موافقتنامه استفاده کند.
جایگاه ایران در نقشه تجارت امارات
در حالحاضر بهنظر میرسد که سیاست تجاری منسجمی از سوی ایران نهتنها نسبت به امارات، بلکه نسبت به سایر شرکای تجاری مهم وجود ندارد؛ در واقع مشخص نیست که نوع مراودات تجاری با امارات ذیل کدامیک از راهبردهای تجاری نظیر توسعه صادرات یا جایگزینی واردات دنبال میشود. با توجه با دادههای آماری، صادرات مواد غذایی به امارات در کنار صادرات ماشینآلات پیگیری میشود و همین مساله نشاندهنده عدمتحقق سیاست تجاری منسجم در برقراری رابطه تجاری با امارات است.
از سوی دیگر نهادینهکردن روابط و مبادلات بازرگانی با شرکای تجاری نیازمند توافقنامهای کارآمد با هدف تسهیل تجارت است که متاسفانه با وجود اهمیت روزافزون امارات در تجارت ایران، هیچ توافق تجاری منسجم و مکتوبی در قالب یک موافقتنامه میان دو کشور وجود ندارد.
بهجز سازمان کنفرانس اسلامی، صندوق بینالمللی پول، سازمان مللمتحد و اوپک، ایران و امارات در سازمانی با ساختاری تجاری که در سطح منطقهای یا بینالمللی فعال باشد همزمان عضویت ندارند و این مساله نیز یکی دیگر از موانع موجود در مسیر تحقق یک دیپلماسی تجاری پویا میان ایران و امارات محسوب میشود.
روابط تجاری ایران با امارات یا هر کشور دیگر در اولویتهای تصمیمسازی لایههای بالای حاکمیتی قرار ندارد و به همین دلیل امکان اثرگذاری زیرساختی این بخش از دیپلماسی بر سایر ارکان تصمیمساز کشور در راستای کسب منافع تجاری دور از ذهن بهنظر میرسد.فارغ از موارد زیرساختی و کلان، بهنظر میرسد که امور جزئی و تاکتیکیتر دیپلماسی تجاری نیز از موانع توسعه روابط تجاری با امارات محسوب میشوند. به اعتقاد برخی تحلیلگران، لغو روادید و اقامت برخی از ایرانیان، عدمصدور روادید تجاری و توریستی، سختگیری بانکمرکزی امارات بر حسابهای بانکی ایرانیان، ضعف در ناوگان و زیرساختهای حملونقل زمینی، ریلی و دریایی، کمبود ناوگان حملونقل جادهای کانتینری یخچالدار از جمله مهمترین موانع توسعهتجارت ایران و امارات محسوب میشود.
همچنین از دیگر مشکلات میتوان به نبود زیرساختهای سردخانهای برای حفظ بازارهای صادرات محصولات کشاورزی صادراتی، نبود ثبات در روند صادرات محصولات، عدمپایش مستمر وضعیت رقابتی و مزیت نسبی کالاها در برابر رقبا، عدمانعقاد موافقتنامههای تجارت ترجیحی و آزاد اشاره کرد.
خلأهای موجود در برخی بخشنامههای بانکمرکزی، بالابودن ارزشگذاری پایه گمرکی در برخی کالاها برای بازگشت ارز حاصل از صادرات، عدمارائه مشوقهای لازم به صادرکنندگان و اجرای ضعیف مکانیزم تهاتر و مدلهای موردنظر از دیگر موانع توسعهتجارت با امارات است.