آیا هورمونها در پیوند عاطفی مادر با جنین نقش دارند؟

زمانی که یک زن باردار میشود، یکی از اولین تغییراتی که در بدن او رخ میدهد، افزایش هورمونهای زنانه مانند استروژن و پروژسترون است؛ هورمونهایی که در دسته استروئیدی قرار میگیرند.
افزایش هورمونهای زنانه تأثیر مستقیمی بر سیستم عصبی دارد و باعث افزایش ترشح برخی ناقلهای عصبی مثل دوپامین و سروتونین میشود. این ناقلها نقش مهمی در ایجاد احساس آرامش و حال خوب دارند و در حالت طبیعی کمک میکنند تا مادر ارتباط عاطفی بهتر و سالمتری با جنین خود برقرار کند؛ اما همیشه این روند بهدرستی پیش نمیرود. گاهی تغییرات فیزیکی دوران بارداری، تعداد زیاد آزمایشها، نگرانیهای ذهنی یا حتی تغییراتی که در رفتار همسر ایجاد میشود و ممکن است نشاندهنده ناتوانی او در پذیرش مسئولیت باشد، مانع از تجربه حس خوب مادر میشوند.
گذشته مادر، تجربههای کودکی، ترس از مادر شدن و نگرانی نسبت به سلامت جنین یا از دست دادن استقلال میتواند باعث شود که هورمونها بهدرستی اثر نگذارند، به همین دلیل است که میگوئیم عوامل محیطی نقش مهمی در عملکرد هورمونها و ناقلهای عصبی دارند. این عوامل میتوانند رفتار مادر را شکل دهند یا حتی آن را مختل کنند.
در همین راستا خبرنگار مهر با فیروزه روستا متخصص زنان و زایمان و مدرس کشوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در رابطه با تغییرات هورمونی در دوران بارداری گفتگو داشته است.
حمایت از بانوان باردار چگونه میتواند در مسیر مادری کمک کننده باشد؟
روستا: حمایت از زن باردار اهمیت زیادی دارد تا بتواند با آرامش مسیر مادری را طی کند. هورمونها به طور ذاتی بد نیستند و برای کمک به مادر آمدهاند تا بارداری سالمی داشته باشد، از زایمان زودرس جلوگیری شود، سلامت جنین تضمین گردد و حال روحی مادر هم حفظ شود. اما وقتی محیط ناایمن یا پرتنش باشد، عملکرد این هورمونها هم مختل میشود.
کورتیزول به طور معمول بهعنوان هورمون استرس شناخته میشود و مقدار زیاد آن میتواند اضطراب و هیجان بیشازحد ایجاد کند، اما در عین حال، این هورمون نقش ضروری در رشد ریه جنین دارد، بهخصوص در هفتههای پایانی بارداری که به بلوغ تنفسی نوزاد کمک میکند؛ با این حال، اگر مادر دچار اضطراب مزمن شود که ناشی از فشارهای بیرونی یا درونی است؛ ممکن است دچار خودخوری یا سرزنش دیگران شود.
آیا هورمونها در پیوند عاطفی مادر با جنین نقش دارند؟
روستا: تکمیل فرایند بارداری تنها به رشد جسمی جنین محدود نمیشود؛ بلکه این مسیر با شکلگیری عاطفه، رفتار و حتی سلامت روانی مادر و کودک همراه است. همانطور که پژوهشها نشان میدهند، جنین هیجانات خود را از مادر دریافت میکند. بنابراین، حال خوب مادر نقش مهمی در سلامت آینده فرزند دارد و حتی میتواند فرآیند زایمان را نیز تسهیل کند.
زمانی که هورمونهای استروئیدی مانند استروژن و پروژسترون که در دوران بارداری افزایش مییابند، در محیطی پرتنش یا بدون حمایت مناسب نتوانند عملکرد طبیعی خود را داشته باشند، پیامدهایی روانی برای مادر به همراه خواهد داشت. در چنین شرایطی، مادر ممکن است دچار زود رنجی، حساسیت بیش از حد، توقع بالا و حتی مشکلات گوارشی شود؛ علائمی که غالباً بهدلیل اضطراب ناشی از عوامل محیطی شکل میگیرند.
پس از زایمان سطح هورمونهای استروژن و پروژسترون بهطور ناگهانی کاهش مییابد. این دو هورمون در دوران بارداری نقش مهمی در افزایش ناقلهای عصبی مثل دوپامین و سروتونین دارند که عامل شادی و آرامشاند و افت ناگهانی آنها میتواند باعث بروز حالاتی مانند غم پس از زایمان، ناآرامی، گریههای بیدلیل و بیقراری شود؛ وضعیتی که بهاصطلاح به آن غم مادر شدن گفته میشود.
اگر این وضعیت روانی با کمخوابی ناشی از نگهداری نوزاد و عدم حمایت اطرافیان همراه شود، احتمال تبدیل شدن آن به افسردگی پس از زایمان نیز افزایش پیدا میکند، اما نقش هورمون دیگری به نام آکسیتوسین در این میان قابلتوجه است. این هورمون، که هنگام شیردهی ترشح میشود و به هورمون عشق شهرت دارد، میتواند بخشی از اثرات منفی ناشی از کاهش استروژن و پروژسترون را جبران کند. مادرانی که به نوزاد خود شیر میدهند، بهواسطهی ترشح آکسیتوسین، توان بیشتری برای ایجاد پیوند عاطفی با فرزند و تطبیق با شرایط جدید دارند.