پس‌لرزه‌های انفجار نطنز در مذاکرات وین

به گزارش اقتصادنیوز  هیئت‌های دیپلماتیک ایران، آمریکا و قدرت‌های جهانی، در حالی از روز گذشته دور جدید رایزنی‌ها و تلاش‌های دیپلماتیک فشرده‌ برای نجات برجام از وضعیت اغماء را آغاز کرده‌اند، پس‌لرزه‌های حادثه روز یکشنبه -۱۱ آوریل- در تأسیسات هسته‌ای نطنز، هزاران کیلومتر دورتر، در وین محل برگزاری مذاکرات، به خوبی احساس می‌شود و سایه بی‌اعتمادی حتی بیش از پیش بر فضای تعامل سنگینی می‌کند.

ایران و اغلب رسانه‌های بین‌المللی، اسرائیل را متهم به دست داشتن در حادثه کردند. با توجه به رویدادهای مشابه که در یک سال گذشته شدت گرفته و نیز پیشرفت‌های حاصل از مذاکرات احیای توافقی که بزرگترین دشمنش، نخست‌وزیر اسرائیل است، گمانه‌زنی درباره نقش تل‌آویو در این رویداد، حتی بدون اطلاع‌رسانی منابع ناشناس درباره نقش موساد، کار دشواری نبود؛ چنانکه در اغلب تحلیل‌ها این اتهام، اساساً به عنوان پیش‌فرض در نظر گرفته شده است.

اما پاسخ دادن به برخی پرسش‌های مهم‌تر در این زمینه، کار چندان ساده‌ای نیست. از جمله اینکه حمله چگونه صورت گرفته است؟ نسبت واشنگتن و نهادهای اطلاعاتی-امنیتی آمریکا با این اقدام اسرائیل چه بوده است؟ عاملان و ذینفعان این خرابکاری، چه اهداف و انگیزه‌هایی داشته‌اند و تا چه میزان در دستیابی به آن‌ها موفق شده‌اند؟ و اینکه چه تأثیری بر مذاکرات جاری در وین و روند احیای توافق هسته‌ای دارد؟

تاکنون تنها پاسخ یک پرسش، آن هم بطور ناقص مشخص شده است؛ اینکه انتقام ایران چه خواهد بود. در اولین گام، تهران  قصد خود برای آغاز غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد را اعلام کرد.

نتیجه معکوس اقدامات خرابکارانه

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، پس از این حادثه در توئییتر خود نوشت:

به عبارت دیگر: گسترش کمی، پیشرفت کیفی ، محدودیت در نظارت و تأیید.

تلاش برای به خطر انداختن عناصر منفرد برنامه هسته‌ای ایران -که به یاد داشته باشید طرفداران فشار حداکثری می‌گفتند که گسترش نخواهد یافت- در بلند مدت "اهرم فشار" نخواهد بود. این امر به لحاظ درک استراتژیک، با اعتبارزدایی از سیاست،نتیجه معکوس می‌دهد.»

بازی آخر نتانیاهو؟

همچنین تریتا پارسی، بنیانگذار و رئیس سابق شورای ملی ایرانیان آمریکایی (نایاک) در یک رشته توئیت نوشت:

۱.هدف پیام‌های حامی اسرائیل به وضوح این است که ادعا کنند ایران در اثر حمله نطنز آنقدر ضعیف شده است که ایالات متحده می‌تواند منتظر بماند؛ یعنی اکنون نیازی به دیپلماسی نیست. این دقیقاً همان چیزی است که اسرائیل هر زمان که آمریکا و ایران نزدیک به یک توافق هستند، ادعا می‌کند. از این رو مواظب تبلیغات باشید. 

2. ادعاهایی که سانتریفیوژهای نطنز نمی تواند به مدت 9 ماه کار کند اغراق آمیز به نظر می رسد و برای متقاعد کردن ایالات متحده به عدم بازگشت به برجام یا دست‌کم صبر کردن تا بعد از انتخابات طراحی شده است. این یک ترفند واضح است. 

3- با توجه به تجاوزات اسرائیل به ایران، رئیس جمهور بعدی ایران -به ویژه رئیس جمهور محافظه کار - احساس می کند که مجبور خواهد شد علیه اسرائیل حمله کند تا هرگونه تصور در غرب مبنی بر اینکه خویشتنداری ایران به دلیل ناامیدی یا کمبود گزینه بوده است را از بین ببرد.

4. در این صورت تلافی‌جویی ایران یا باعث درگیری بزرگتر می شود یا حداقل در آینده چشم انداز مذاکرات را خدشه‌دار می‌کند و نتیجه‌ای را که اسرائیل بیش از هر چیز از آن می‌ترسد مسدود می‌کند: حصول یک توافق میان آمریکا و ایران که تنش‌های بین آنها را کاهش می دهد و زمینه را برای تغییر تمرکز ایالات متحده از خاورمیانه (اولویت اساسی دولت بایدن برای مقابله با چین) فراهم می‌کند.

5- به یاد داشته باشید ، هیچ یک از ترورهایی که اسرائیل انجام داده است، یا حملات سایبری ایالات متحده و اسرائیل (از جمله Stuxnet)، موفق به تغییر مسیر برنامه هسته‌ای ایران یا تغییر قابل توجه در جدول زمانی آن نشده است. 

6. اما آنچه که آنها به دست آوردند ایجاد موانعی برای دیپلماسی بوده است. این واقعیت  که اسرائیل این حمله را در حالی که وزیر دفاع لوید آستین به اسرائیل سفر کرده، محاسبه‌شده به نظر می‌رسدتا هم ایران را گیج کند (آیا آمریکا در این ماجرا مشارکت داشت؟) و هم بایدن را خجالت زده کند.

7. همانطور که هواداران نتانیاهو در واشنگتن دی‌سی روشن کردند، اسرائیل آشکارا مایل است که اگر بایدن به دنبال پیشبرد منافع ایالات متحده باشد، بطور جدی وی را تضعیف کند. عدم موفقیت بایدن در ایجاد هزینه برای اقدامات مخرب نتانیاهو، دلیل کافی خواهد بود تا نتانیاهو به این روند ادامه دهد.

8. اگر اسرائیل واقعاً به برنامه ایران آسیب رسانده است، این فقط باعث می شود تا بحث در ایران از برجام به سمت تسلیحات سوق پیدا کند. این امر احتمال جنگ را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهد، که به نظر می‌رسد بازی آخر نتانیاهو بوده است.

دیپلماسی انفجاری

به گزارش اقتصادنیوز؛ وبگاه نشریه اکونومیست در مطلبی با عنوان «دیپلماسی انفجاری»  ضمن طرح این پرسش که "آیا حمله به نطنز تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای را از دور خارج خواهد کرد؟" نوشته است: انفجار نطنز در وین احساس خواهد شد.

دهم آوریل، ایران دو مناسبت برای خرسندی داشت. یکی از سرگیری مذاکرات در اوایل هفته در وین برای احیای توافق هسته‌ای چندجانبه‌ای که دونالد ترامپ ، رئیس جمهور وقت آمریکا، در سال 2018 از آن خارج شد. دیگری جشن روز ملی فناوری هسته‌ای بود که در آن اجراکنندگانی با لباس دانشمندان هسته‌ای حضور داشتند که در اطراف سانتریفیوژهای نطنز، تأسیساتی در استان اصفهان، جمع شده و آوازهایی را برای قدرت علمی ایران می‌خواندند. مقامات ایرانی اعلام کردند که سرانجام بخشی از تأسیسات نطنز که سال گذشته در اثر انفجار مرموز (حادثه ۱۲ تیر ۹۹ در تأسیسات نطنز) رخ داد را بازسازی کرده‌اند. سپس یک روز بعد در ۱۱ آوریل، نطنز بار دیگر دچار حادثه شد.

این حمله باعث از بین رفتن منبع تغذیه سانتریفیوژها شده است. سانتریفیوژ دستگاهی است که با چرخاندن اورانیوم، ایزوتوپ‌های شکاف‌پذیر که برای استفاده در راکتورها یا در صورت داشتن غلظت کافی برای ساخت بمب‌ها مناسب‌اند، استخراج می‌کنند. گفته شده چندین دستگاه هم آسیب دیدند. مقامات ایرانی اسرائیل را متهم کردند و و مقامات اطلاعاتی اسرائیل هم برخلاف حوادث قبلی، به سرعت به خبرنگاران اطلاع دادند که در واقع موساد، سرویس اطلاعاتی اسرائیل، در این ماجرا دست داشته است.

سوال بزرگ؛ تأثیر انفجار نطنز بر مذاکرات وین

سوال بزرگ در حال حاضر این است که این حمله چه تاثیری بر مذاکرات در وین خواهد داشت. رئیس جمهور بایدن گفته است که قصد دارد چنین کاری انجام دهد ، اما در ماه‌های اخیر آمریکا و ایران هر یک خواستار برداشتن گام اول از سوی دیگری بوده اند. مذاکرات در وین نشانگر شکسته شدن این بن‌بست بود.

آنچه روشن نیست هدف واقعی اسرائیل است؛ آیا تل‌آویو با چنین اقداماتی می‌خواهد ایران را به سمت فعالیت‌های هسته‌ای بیشتر سوق دهد تا بایدن را به ادامه فشار حداکثری تحریک کند؟ یا برعکس، نیت وی کاهش سرعت غنی سازی ایران است تا اهرم‌های فشار ایران برای بازگرداندن آمریکا به برجام را کاهش دهد؟

 لازم ذکر است که حمله به نطنز در حالی رخ داد که لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا ، به عنوان اولین مقام ارشد دولت بایدن به اسرائیل سفر کرده بود. نه وی و نه هیچ مقام آمریکایی دیگری علناً این حمله را تأیید یا محکوم نکردند. سخنگوی وزارت امور خارجه وقتی از وی در مورد این موضوع سوال شد، حاضر به اظهار نظر نشد. 

ایران در پاسخ وعده داده است فعالیت هسته‌ای خود را گسترش دهد. پیش‌تر در ۱۰ آوریل، ایران آزمایش سانتریفیوژهای IR-9 را آغاز کرده است که ۵۰ برابر سریعتر از IR-1های قدیمی که بیشتر ظرفیت نطنز را تشکیل می‌دهند، می‌چرخند. همچنین ایران از ژانویه ۵۵کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص ۲۰٪ تولید کرده و در واقع ۹۰ درصد از مسیر دستیابی به سطح غنی‌سازی مورد نیاز برای تسلیحات را پیموده است. ترکیبی از سانتریفیوژهای بیشتر، سریعتر و ذخیره مازاد اورانیوم، که بخشی از آن تا ۲۰٪ غنی شده است.

پس از حمله ایران اعلام کرد که سانتریفوژهای منهدم شده را با مدل‌های جدیدتر جایگزین، و غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد خلوص را در نطنز آغاز خواهد کرد. این امر به تدریج "زمان گریز هسته‌ای" ایران را کاهش می‌دهد و تهران امیدوار است که از این پیشرفت‌ها به عنوان اهرم فشار استفاده کند و آمریکا را وادار به ورود مجدد به توافق هسته‌ای و لغو تحریم ها نماید. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران گفته است که آخرین گام نقض تعهدات نیز مانند گام‌های قبلی، چنانچه آمریکا تحریم‌های خود را علیه ایران لغو کند، معکوس خواهد شد.

علنی شدن جنگ پنهان

یک دهه پیش اسرائیل خط قرمزی علیه ایران کشید که ۲۴۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص ۲۰٪ (میزان کافی برای ساخت یک بمب) بود. اما ممکن است در شرایط حاضر محاسبه کرده باشد که گسترش برنامه هسته‌ای ایران، دلیل کافی برای خرابکاری در نطنز را فراهم کرده است.

حقیقت این است که اخیراً موساد توانایی بالایی از خود برای اقدامات خرابکارانه این‌چنینی در خاک ایران نشان داده است؛ در سال 2018 حجم قابل توجهی از اسناد مربوط به برنامه هسته‌ای ایران را از یک انبار در تهران ربود. سال گذشته موساد متهم اصلی برخی حوادث و اقدامات خرابکارانه دیگر هم بوده است، از جمله انفجار تأسیسات نطنز در ژولای، ترور محسن فخری‌زاده در نوامبر و برخی حوادث مرموز در سایت‌های پتروشیمی یا موشکی.

در خارج از مرزهای ایران، حملات هوایی اسرائیل علیه نیروهای متحد ایران در سوریه و اخیراً در عراق را شدت بخشیده است. نیروهای اسرائیلی به کشتی‌های ایرانی نیز حمله کرده‌اند تا صادرات نفت و تجهیز گروه‌های هم‌پیمان ایران را مختل کنند. اسرائیل بطور فزاینده‌ای آنچه «کارزار بین جنگ‌ها» می‌خواند را علنی‌تر می‌کند؛ مثلاً پس از حمله اخیر به کشتی ایرانی مستقر در دریای سرخ در تاریخ 6 آوریل، خبرنگاران برای جلسه توجیهی به پایگاه واحد تکاوران نیروی دریایی اسرائیل -واحدی که تصور می‌شود پشت این عملیات قرار دارد- دعوت شدند.

همچنین این احتمال وجود دارد که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، ممکن است بیشتر بر مبنای منافع سیاسی عمل کند تا ضرورت‌های استراتژیک. سه هفته پس از چهارمین دوره انتخابات پارلمانی اسرائیل در طول دو سال گذشته، نتانیاهو که در حال محاکمه به جرم رشوه و کلاهبرداری است، هنوز نتوانسته اکثریت آرای لازم برای تشکیل دولت جدید را به دست آورد. در حالی که مذاکرات برای ائتلاف‌سازی شکست خورده و مخالفان نیز مشتاق سلب مسئولیت از وی هستند، نتانیاهو به دنبال جذب متحدان بالقوه است. 

امیرام لوین، معاون سابق رئیس موساد و فردی که ۵۳ سال پیش افسر ارشد نتانیاهو در نیروهای مسلح بوده است، می‌گوید: نتانیاهو تحت فشار است و به همین دلیل اسرائیل را به فعالیت بیش از حد علیه ایران می‌کشاند.

اولویت فوری ایران، رفع تحریم‌ها است

نتانیاهو ممکن است احساس کند که چیز زیادی برای از دست دادن ندارد. بیش از یک سال است که کوهن و موساد بر این فرض کار می‌کنند که رهبران ایران مشتاق رهایی از تحریم‌های آمریکا هستند و بنابراین از هرگونه تنش بزرگ اجتناب خواهند کرد. ایران خود تهدید به "انتقام در زمان مناسب" کرده است. آغاز غنی‌سازی ۶۰ درصد احتمالاً یکی از این اقدامات است. همچنین گزارش شده که یک کشتی تجاری متعلق به اسرائیل در خلیج عمان در ۱۳ آوریل، هدف موشک قرار گرفته است که ظاهراً خسارت سنگینی وارد نکرده است.

تمایل ایران به رفع تحریم ها جدی است. صندوق بین المللی پول در ماه جاری تخمین زد که ذخایر خارجی قابل دسترس ایران از ۱۲۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به تنها ۴ میلیارد دلار در سال گذشته کاهش یافته است.  حجم ذخایر ناخالص بسیار بالاتر است، اما بیشتر این مبلغ به دلیل تحریم‌ها غیرقابل استفاده است. اما اگر آمریکا و ایران نتوانند تا چند هفته آینده به تفاهم برسند، ممکن است گفتگوها به تابستان مؤکول شود.

سال گذشته پارلمان ایران قانونی را تصویب کرد که بازرسی‌های بین‌المللی از تأسیسات هسته‌ای را به حالت تعلیق در خواهد آورد؛ این مصوبه موقتاً با تفاهم میان ایران و آژانس به تعویق افتاد، اما در ماه آینده به شکل مؤثر اجرایی می‌شود. تا آن زمان نامزدها نیز کمپین انتخاباتی خود را برای انتخابات ریاست جمهوری در ۱۸ ژوئن، برپا خواهند کرد. حسن روحانی، رئیس جمهور، به دلیل محدودیت قانونی (شامل ۲ دوره ۴ ساله) باید از سمت خود کنار برود، اما تا ماه سپتامبر که جانشین وی رسماً به مقام ریاست‌جمهوری برسد، در سمت خود باقی می‌ماند.