چرخش سخت‌گیرانه رئیسی؛ چالشی پیش‌روی بایدن
به گزارش اقتصادنیوز، انتخاب سیدابراهیم رئیسی به پیش‌بینی ناظران باعث تحول در سیاست خارجه جمهوری اسلامی و دستگاه دیپلماسی در کشور خواهد شد. دنیل برامبرگ، با انتشار یادداشتی در پایگاه تحلیلی رسپانسیبل استیت‌کرفت با عنوان «انتخاب رئیسی فرصت‌ها و چالش‌های جدید را در برابر جمهوری اسلامی ایران ایجاد می‌کند» لزوم تجدیدنظر در سیاست غرب نسبت به ایران با توجه به تغییرات مذکور را بررسی کرده است.
دو چالش اساسی
ابراهیم رئیسی، در حالی به عنوان بخشی از بدنه محافظه کار جمهوری اسلامی در ماه اوت قدم به دفتر ریاست جمهوری خواهد گذاشت که علی‌رغم کسب رای حدود سی‌درصد واجدین شرایط در انتخابات، به نظر می‌رسد از حمایت بالاترین مقامات و پرقدرت‌ترین جناح حاکم بر کشور برخوردار است و چنین تصور می‌شود که مصمم است تسلط کامل بر کل حوزه‌های سیاسی را توسط این جناح تحکیم بخشد.
پیروزی رئیسی همراه با دو چالش اساسی خواهد بود. نخست، اینکه می تواند نشانه‌ای از تحول در سیستم سیاسی ایران باشد که با رقابت مدیریت‌شده جناح‌های مختلف شناخته می‌شد. اما ممکن است این انتخاب، حکومت را از ابزاری که در بهبود چهره بین‌المللی به کار می‌آمد، محروم کند. دوم، انتخاب رئیسی احتمالا همرا با عزیمت و حتی پاک‌سازی کارگزاران سیاست خارجی همراه خواهد بود و این با کنار گذاشتن محمدجواد ظریف آغاز می‌شود. در حالی که سیاست‌های اصلی این حوزه در نهایت توسط نهادهای عالی‌تری سیاست‌گذاری می‌شود، دیپلماسی ایران از توانایی ظریف و دیگر دیپلمات‌های کارکشته در ایجاد تعادل بین درگیرشدن تعداد زیادی از کشورها در مسئله ایران و حفظ حمایت مقامات عالی بهره گرفته است.
انتخاب رئیسی ممکن است به ظرفیت نظام سیاسی ایران در همکاری با متحدان خود در لبنان، عراق، یمن و حتی تعامل با کشورهای عربی خلیج فارس بیافزاید. اما احتمالا فضای گسترده‌تری برای مانور حکومت، به ویژه در تعامل با غرب، با رانده شدن ظریف و سایر میانه‌روها از صحنه دیپلماسی، محدود می‌شود.
چرخش سخت‌گیرانه
رئیسی به وضوح از این بابت احساس نگران نمی‌کند. در واقع، اظهارات او مبنی بر اینکه به هیچ وجه با جو بایدن دیدار نخواهد کرد و اینکه تهران گفتگوهای احیای برجام را با مذاکره بر سر برنامه موشکی و یا حمایت از گروه‌های شبه نظامی پیوند نخواهد زد، نشان می‌دهد سیاست خارجی ایران در حال چرخش سخت‌گیرانه‌ای است. در مواجهه با رئیس‌جمهور جدید ایران که تحت تحریم ایالات متحده قرار داشته و دچار چالش‌های حقوق بشری است، بایدن و متحدانش در اروپای غربی -حتی اگر به توافقی بر سر احیای برجام برسند- باید در مورد ایران و استرتژی جدید در حال ظهورش تجدید نظر کنند.
آیا چیزی تغییر کرده است؟
ممکن است رئیسی کم‌تر درگیر پیامدهای انتخاب خودش باشد. این روحانی 60 ساله سابقه سال‌ها حضور پرمناقشه در دستگاه قضایی دارد، در طول مبارزات انتخاباتی، سعی داشت با شعار مبارزه با فقر و فساد، چهره‌ای مقبول محافظه‌کاران و اصلاح طلبان از خود به نمایش بگذارد و توجه ایرانیان از طبقات پایین و متوسط را -که بسیاری در میان آنها روحانی را مقصر مشکلات اقتصادی ایران می‌دانند- جلب کند.
اما اینکه آیا رئیسی می‌تواند از پس این شعار برآید مسئله دیگری است. او مانند بسیاری دیگر از پوپولیست‌ها شعارهای جذابی می‌دهد، تجربه زیادی در مدیریت امور اقتصادی ندارد. برای موفقیت در این زمینه است که در طول مبارزات انتخاباتی، حمایت خود را از مذاکرات احیای برجام در وین اعلام کرد.
رئیسی خواستار توافقی است که به تحریم‌هایی که ایران را از دسترسی به بازارهای نفت، به ویژه در غرب محروم کرده، پایان دهد. اما او نمی‌خواهد از سیاست تعامل بین‌المللی که رقبایش در اردوگاه اصلاح‌طلبان هوادارش بودند، پیروی کند. چالش رئیسی و متحدان داخلی‌اش اطمینان از این مسئله است که هرگونه پیشرفت در توافق درباره موضوع هسته‌ای، تهدیدکننده کنترل سیاسی آنها نباشد.
چالش روبروی بایدن و رهبران غربی
برخلاف تندروها، روحانی مدت‌ها استدلال می‌کرد که ایران باید در برابر چالش گسترده غرب و حتی ایالات متحده، به طور دیپلماتیک تعامل کند. وزیر امور خارجه او تاکید داشت که دیپلماسی گسترده‌تر خطرات را مبدل به فرصتی برای ایران می‌کند. اکنون ظریف کم‌تر از دو ماه دیگر فرصت دارد تا بر سر احیای برجام به توافق برسد، و حتی ممکن است مجبور به نوشیدن داروی تلخی شود. با این حال حتی اگر او موافق به امضای توافق خوبی شود، این رئیسی و یارانش هستند که اعتبار و منافع احتمالی آن را به چنگ می‌آورند.
چالش بزرگ‌تر، تعریف چارچوب دیپلماسی ایران ، اما هنوز در انتظار اوست. اگر ظریف و دیگر بازیگران باسابقه سیاست خارجی صحنه را ترک کنند، رئیسی و حامیانش مهارت و تجربه‌ای را که ظریف و متحدانش در دیپلماسی ایران و به ویژه روابط تهران با رهبران غربی کسب کرده‌اند، از دست بدهند.
تجدید نظر در سیاست ایران
در مورد دولت بایدن نیز –حتی به مراتب بیشتر- می‌توان همین نظر را داشت. با عزیمت روحانی و ظریف، کاخ سفید مجبور است با دولتی در ایران دست‌و‌پنجه نرم کند، که همانطور که رئیسی اظهار داشت، قصد ندارد مذاکرات هسته‌ای را به گفت‌وگو درباره برنامه موشک‌های بالستیک ایران و یا پشتیبانی منطقه‌ای خود از گروه‌های شبه نظامی پیوند زند.
در واقع، مهم‌ترین استدلال سیاسی بایدن برای ادامه مذاکرات با ایران –اینکه مقدمه‌ای بر مجموعه گسترده‌تری از مذاکرات باشد- احتمالا ضربه سختی خورده است. دیگر دوستان آمریکا در منطقه، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی، هم با این دیدگاه توافق دارند. با این حال گفت‌وگوهای اخیر ایران با کشورهای عربی خلیج فارس، همان چیزی که رئیسی هم وعده آن را داده، در حال پیشرفت است.
به طور خلاصه ، بایدن و متحدان غربی‌اش اکنون با مجموعه چالش‌های جدیدی روبرو هستند که فضای لازم برای مانور آنها را محدود می‌کند. آنها در حالی که رئیسی و متحدانش در تلاش برای بسط سلطه سیاسی‌شان خواهند بود، باید در سیاست ایران خود تجدید نظر کنند.
در اکوایران ببینید: چالش اولین روزکاری دولت سیزدهم
