سناریوهای پیش‌روی ایران برای ممانعت از فعال شدن مکانیسم ماشه | آقایی: شاید اروپا به آمریکا و اسرائیل وکالت جنگ بدهد
به گزارش اقتصادنیوز، تا پایان ضرب‌الاجل تعیین شده از سوی اروپایی ها زمان زیادی نمانده است. سه کشور اروپایی این زمان را برای تهران تعیین کرده‌اند تا یا مسیر دیپلماتیک را دنبال کند یا زمان فعال‌سازی مکانیسم ماشه را تمدید کنند.
اروپایی ها پیشنهاد تمدید شش ماهه را مطرح کرده اند اما تهران آن را بی اساس دانسته و این موضوع را خارج از صلاحیت اروپایی ها ارزیابی کرده است. در نامه یک ماه گذشته عباس عراقچی به دبیر کل سازمان ملل نیز «نداشتن مشروعیت اروپایی‌ها» برای فعال سازی مکانیسم ماشه مطرح شده بود.
اقتصادنیوز: یک دیپلمات سابق می گوید: ایران باید بتواند وارد مدار توسعه‌یافتگی شده و نقش خود را در اقتصاد جهانی ایفا کند.
اما آیا اعتراضات این چنینی راهی برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه ایجاد می‌کند؟ چرا ایران مایل به تمدید شش ماهه مهلت فعال سازی مکانیسم ماشه نیست؟ اساسا چه راهکارهای حقوقی و دیپلماتیک پیش روی تهران قرار دارد؟
اقتصادنیوز این موضوع را با داود آقایی، کارشناس حقوق بین‌الملل در میان گذاشته است.
این مدرس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران می گوید که پذیرش این خواسته به معنای به رسمیت شناختن ادعای عضویت اروپایی‌ها در برجام است؛ در حالی‌که ایران معتقد است اروپایی‌ها پس از خروج آمریکا در سال ۲۰۱۸ عملاً برجام را نقض کرده‌اند.
او معتقد است که با بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، الزام حقوقی جهانی ایجاد می‌شود که راه‌های دورزدن تحریم‌ها را می‌بندد و حتی امکان صادرات نفت به چین، که در زمان ریاست جمهوری بایدن داده شده بود، منتفی خواهد شد.
متن کامل گفتگوی اقتصادنیوز با این کارشناس حقوق بین‌الملل را در ادامه بخوانید؛
**********
سه کشور اروپایی برای تهران ضرب‌الاجل 9 شهریور را تعیین کرده‌اند که یا مکانیسم ماشه را فعال کنند یا به یک راهکار دیپلماتیک برسند، فکر می کنید چه سناوریوهای حقوقی و دیپلماتیکی پیش‌روی ایران وجود دارد؟
همان‌طور که می‌دانید، سه کشور اروپایی در مورد به کار انداختن مکانیسم ماشه تهدیدهایی مطرح کرده‌اند، اما شرط گذاشته‌اند که ایران درخواست تمدید زمان شش‌ماهه کند. قاعدتاً اگر ایران این شرط را بپذیرد، به نوعی رسمیت دادن به اقدامات اروپایی‌هاست، در حالی که مقامات ایرانی معتقدند اروپایی‌ها به دلیل تحریم‌های ترامپ در سال ۲۰۱۸، که آمریکا از برجام خارج شد، عملاً از برجام تبعیت نکردند.
اروپایی‌ها مدعی هستند که هنوز عضو برجام هستند، اما در عمل، قواعد و هنجارهای پذیرفته‌شده در برجام را زیر پا گذاشتند و همان مسیر آمریکا در اعمال تحریم‌ها را دنبال کردند. تفاوت این است که آمریکا صراحتاً اعلام کرد از برجام خارج شده، در حالی که اروپایی‌ها مدعی ادامه عضویت در برجام هستند.
ایران برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه باید با آمریکا، روسیه و چین تعامل کند
اکنون جمهوری اسلامی مدعی است که اروپایی‌ها با وجود ادعای ادامه عضویت، عملاً برجام را زیر پا گذاشته‌اند و نمی‌توانند مدعی حق استفاده از مکانیسم ماشه باشند. بنابراین، درخواست تمدید از سوی ایران نسبت به اروپا به معنای به رسمیت‌شناختن عضویت آن‌ها در برجام است. جمهوری اسلامی اگر بخواهد از فعال شدن مکانیسم ماشه جلوگیری کند، باید با کشورهای دیگر، از جمله آمریکا، روسیه و چین، وارد تعامل شود.
از جنبه‌های دیگر، آثار اقتصادی فعال شدن مکانیسم ماشه چندان زیاد نیست؛ وزیر خارجه اعلام کرده است که تحریم‌هایی که در قالب قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران اعمال شده بود، قبل از تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ نیز اعمال می‌شد و تحریم‌های آمریکا همچنان برقرار است. بنابراین، اعمال مکانیسم ماشه چیز جدیدی به تحریم‌ها اضافه نخواهد کرد. وزیر خارجه حداقل معتقد است که اگر مکانیسم ماشه فعال شود، تأثیر قابل توجهی ندارد.
همچنین، مقامات جمهوری اسلامی تهدید کرده‌اند که اگر اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را به کار بگیرند، ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد. خروج از ان‌پی‌تی به معنای قطع ارتباط با بازرسان و بازتر شدن دست ایران در فعالیت‌های هسته‌ای است، اما در عین حال فشارهای مضاعف از سوی کشورهای مؤثر عضو جامعه بین‌المللی علیه ایران افزایش پیدا خواهد کرد.
اروپایی‌ها هم باید بدانند، همان‌طور که مقامات ایرانی گفته‌اند، نمی‌توانند به راحتی از مکانیسم ماشه استفاده کنند و به خواسته‌های خود برسند؛ موانع و مشکلاتی پیش روی آن‌ها خواهد بود. آثار تحریمی چندان زیاد نخواهد بود و ایران طبیعتاً وارد تعامل جدیدی با اروپایی‌ها خواهد شد.
اروپا نمی‌خواهد پل‌های پشت سر خود را خراب کند؛ می‌خواهد تهران چراغ سبز نشان دهد
اروپایی‌ها پیش‌تر مهم‌ترین شرکای تجاری، اقتصادی و صنعتی ایران بودند، هرچند روابط در سال‌های اخیر سرد و شکننده شده، اما آن‌ها نمی‌خواهند همه پل‌ها را پشت سر خود خراب کنند. بازار ایران برای اروپایی‌ها پررونق است و موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیک ایران ممتاز است؛ ایران حلقه واسط بین اروپا و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز است. بنابراین به نفع اروپایی‌ها نیست که مکانیسم ماشه را به راحتی به کار بگیرند و ارتباط خود با ایران را کاملاً قطع کنند.
از این منظر، اروپایی‌ها علاقه‌مندند ایران چراغ سبزی نشان دهد تا به تعویق انداختن مکانیسم ماشه امکان‌پذیر شود، و در این فرجه، راهکارهای جدیدی اندیشیده شود تا اروپایی‌ها در صورت نیاز، اهداف خود را از طریق مکانیسم ماشه دنبال نکنند.
با فعال شدن مکانیسم ماشه دریچه صادرات نفت به چین یا دور زدن تحریم‌ها بسته می‌شود
*گفتید که آقای عراقچی مدعی هستند که فعال شدن مکانیسم ماشه خیلی تاثیر چندانی ندارد. شما چطور فکر می کنید؟ آیا تحریم ها تحریم های حاصل از مکانیسم ماشه شدیدتر از تحریم های آمریکا است یا خیر؟
به هر حال، آمریکا از جنبه‌های مختلف همه درها را به روی ایران بسته و تحریم‌های همه‌جانبه‌ای علیه کشور اعمال کرده است. هم‌اکنون ما با بانک‌های دنیا ارتباط نداریم، سوئیفت تا حد زیادی به روی ما قطع است و همکاری‌های تجاری و اقتصادی با کشورهایی که بیشتر طرف تعامل با آمریکا هستند، نداریم. در این میان تنها امتیازی که به تهران داده شده، که آن هم در دوره بایدن اتفاق افتاد، این بود که بخشی از تولیدات نفت خود را می‌توانیم به چین صادر کنیم.
اگر تحریم‌های شورای امنیت اعمال شود و مکانیسم ماشه به کار گرفته شود، این دریچه هم به روی ایران بسته می‌شود و فشارها مضاعف خواهد شد. قطعاً فشارهای تحریمی ناشی از اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت گسترده‌تر است و الزام قانونی برای همه دولت‌ها ایجاد می‌کند. اکنون، فشارها ناشی از اقدامات آمریکا است که تحریم‌ها علیه ایران وضع شده و توسط کشورهای مختلف دنبال می‌شود.
برخی کشورها ممکن است راه‌های دورزدن تحریم را پیدا کنند و با ایران همکاری داشته باشند، اما وقتی قطعنامه‌های شورای امنیت اجرا شود، یک الزام و نرم اجبارکننده بین‌المللی ایجاد می‌شود که همه کشورهای عضو جامعه جهانی ملزم هستند این تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کنند. طبیعتاً دامنه آن گسترده‌تر خواهد بود، در چارچوب قواعد حقوق بین‌الملل انجام می‌شود و فشارهای بیشتری بر ایران وارد خواهد آمد.
اروپایی‌ها دنبال ستیز با ایران نیستند اما ممکن است به آمریکا و اسرائیل وکالت جنگ بدهند
*فکر می‌کنید با فعال شدن مکانیسم ماشه امکان درگیری مجدد نظامی هم وجود دارد؟
ایران قاعدتاً علاقه‌مند نیست وارد درگیری نظامی شود. اروپایی‌ها هم مشی هنجاری دارند و نمی‌خواهند در سایه سیاست‌های سخت‌افزاری وارد جنگ و ستیز با ایران شوند. اگر هم بخواهند اقدامی کنند، معمولاً آن را محول می‌کنند و به دیگران، از جمله اسرائیل و آمریکا، وکالت می‌دهند تا با ایران وارد درگیری شوند. خود اروپایی‌ها به‌طور مستقیم وارد جنگ با ایران نمی‌شوند.
اما ممکن است فشارهایی وارد کنند و اسرائیل را ترغیب و تحریک کنند تا دوباره علیه ایران اقدام کند؛ چه‌بسا ترامپ را نیز تشویق کنند. با این حال، همیشه دور از ذهن است که اروپایی‌ها تحت هر شرایطی مستقیم وارد جنگ با ایران شوند.
در عین حال، فعال شدن مکانیسم ماشه بستر مناسبی برای تحریم‌های نظامی علیه ایران فراهم می‌کند، به ویژه اگر ایران از ان‌پی‌تی خارج شود و این مکانیسم به کار گرفته شود.
*به احتمال رویارویی آمریکا یا اسرائیل اشاره کردید. یک گمانه وجود دارد که به خاطر تلاش ترامپ برای جایزه صلح نوبل، شاید خیلی وارد درگیری نظامی نشود و نقش اسرائیل پررنگ‌تر شود. شما این را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به هر حال، اگر هدف این باشد که ترامپ نامزد دریافت جایزه صلح نوبل شود، همان‌طور که خودش گفته است: «من علاقه‌مند به جنگ نیستم و می‌خواهم به پایان دادن به جنگ‌ها کمک کنم»، یکی از اهدافش می‌تواند این باشد که با توجه به شخصیتش، برنده جایزه صلح نوبل شود و این افتخار بزرگی برای او خواهد بود.
اگر ترامپ به دنبال نوبل صلح است باید از حمله اسرائیل علیه ایران جلوگیری کند
اگر خود آمریکا وارد درگیری نشود، به هر حال او نمی‌تواند اجازه دهد اسرائیل نیز وارد جنگ با ایران شود. چرا که ورود دوباره اسرائیل به جنگ با ایران، احتمالاً به دخالت‌های آمریکا نیز منجر خواهد شد. مقامات جمهوری اسلامی این موضوع را فقط از چشم اسرائیل نمی‌بینند، بلکه آمریکا را در پشت صحنه مشاهده می‌کنند. در حمله قبلی، یعنی حمله ژوئن اسرائیل به ایران، آمریکایی‌ها همراه، همگام و حتی هماهنگ‌کننده بودند و چراغ سبز داده بودند و موافقت خود را اعلام کرده بودند.
در آینده هم، اگر حمله‌ای از ناحیه اسرائیل علیه ایران صورت گیرد، قاعدتاً آمریکایی‌ها نیز به ناچار درگیر خواهند شد. بنابراین اگر ترامپ واقعاً قصد دارد نامزد دریافت جایزه صلح نوبل شود، باید از حمله اسرائیل علیه ایران جلوگیری کند.
نامه عراقچی به دبیر کل سازمان ملل یکی از راهکارها بود اما ...
آقای عراقچی نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل نوشته بودند و در آن اعلام کرده‌اند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه در صلاحیت اروپایی‌ها نیست. شما این تلاش‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ فکر می‌کنید مؤثر خواهد بود؟
به هر حال، در نظام بین‌الملل مکانیسم‌ها و راهکارهایی وجود دارد که باید طی شود و طبیعتاً جمهوری اسلامی چاره‌ای جز این نداشته است. اینکه نتیجه آن چه خواهد بود، بستگی به این دارد که دبیرکل سازمان ملل چقدر نقش تعیین‌کننده‌ای در اتخاذ تصمیمات در حوزه صلاحیت کشورهای عضو دائم شورای امنیت یا شورای امنیت دارد. دبیر کل سازمان ملل فقط می‌تواند رایزنی کند و حرفش به تنهایی تاثیرگذار نیست. این کشورها هستند که متناسب با صلاح‌دید و منافع خود تصمیم می‌گیرند.
اما، ایران چاره‌ای جز متوسل شدن به دبیرکل سازمان ملل، رئیس دوره‌ای شورای امنیت و کشورهای عضو دائم مانند روسیه و چین نداشته است. طی رایزنی‌ها، روسیه و چین هم اعلام موضع کردند که اروپایی‌ها صلاحیت به کار اندازی مکانیسم ماشه را ندارند. این‌ها رایزنی‌های دیپلماتیک بوده که از ناحیه ایران به درستی انجام شده است. اینکه نتیجه آن چقدر باشد، بستگی به اراده اروپایی‌ها دارد؛ اگر آن‌ها بخواهند مکانیسم ماشه را فعال کنند، رویکردهای روسیه و چین و دبیرکل سازمان ملل چندان کارساز و مؤثر نخواهد بود.
تهران باید با دولت‌های مختلف و قدرت‌های بزرگ رایزنی کند
*اخیر بحث تغییر الگوهای حاکمیتی و رویکردها مطرح شده است، در راستای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، می توان انتظار تغییرات در رویکردها را انتظار داشت یا ...؟
به کار اندازی مکانیسم ماشه ربطی مستقیم به حکمرانی داخلی ندارد، هرچند دولت‌ها همواره باید در جهت تأمین رضایت مردم خود اقدام کنند؛ وفاق ملی یکی از پشتوانه‌های اصلی پیشبرد اهداف سیاست خارجی هر دولتی است. در عین حال، این اقدامات می‌بایست از فردای پایان حملات اسرائیل علیه ایران یا زمانی که آتش‌بس انجام شد، شروع می‌شد. اکنون نیز خواسته‌های نخبگان و صاحب‌نظران باید مورد توجه قرار بگیرد و قطعاً می‌تواند در ارتقای سطح وفاق ملی و حمایت مردم از حکومت کمک کند.
اما آنچه مسلم است، مقامات جمهوری اسلامی ایران، به ویژه وزارت خارجه، باید رایزنی‌های لازم را با دولت‌های منطقه‌ای، کشورهای مختلف و قدرت‌های بزرگ انجام دهند. در هر زمینه‌ای، چاره‌ای جز این ندارند که اقدامات بازدارنده به عمل آورند تا حتی‌الامکان مانع از به کار اندازی مکانیسم ماشه شوند.
ارسال نظر