بن‌بست برجام پایان می‌یابد؟

به گزارش اقتصادنیوز ؛ هادی خسروشاهین، روزنامه‌نگار مسائل بین‌المللی در کنال تلگرامی خود -مطالعات ایران- نوشت: محمد جواد ظریف در پیوست آخرین گزارش خود به مجلس ابراز امیدواری کرده است که دولت بعدی مذاکرات وین را به نتیجه برساند.

عدم تأیید محتوای پیش‌نویس مذاکرات وین

او در تفسیر معنای ضمنی این ابراز امیدواری ظریف نوشت: شاید این موضع گیری ظریف ناظر به آخرین جلسه «کمیته تطبیق» متن نهایی توافق احتمالی ایران و گروه ٤+١ (متشکل از ٧نماینده دولت، مجلس، رییس‌جمهور منتخب و شورای امنیت ملی باشد. این کمیته احتمالا پیش‌نویس مذاکرات وین را مغایر با قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها و همچنین سیاست «حرف قطعی» (مبنی براینکه به لحاظ زمانی ابتدا آمریکا باید اقدام به رفع تحریم‌ها کند، به لحاظ محتوایی رفع تحریم‌ها باید شامل همه تحریم‌های وضع شده در دوران ترامپ باشد، و لغو تحریم‌های آمریکا مورد راستی آزمایی قرار گیرد) دانسته و نظر نهایی خود را در این ارتباط به شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده است.

انتخاب شورای عالی امنیت ملی از میان ۳ گزینه

به نوشته این روزنامه‌نگار ، در این سناریو شورا نیز از میان ٣گزینه «تایید محتوای مذاکرات»، «توقف مذاکرات»، و یا «تغییر تیم مذاکراتی»، به گزینه آخر رأی داده و احتمالا قرار است با تغییر تیم مذاکرات ایران، گفت‌و‌گوها در دولت آینده با هدف اعمال برخی تغییرات در پیش نویس وین ادامه پیدا کند.

او در پایان نوشت: «بنابراین اگرچه مسیر آینده پیچیده و مبهم است ولی شورای عالی امنیت ملی با انتخاب گزینه تغییر تیم مذاکرات، دیپلماسی را از دستور کار خارج نکرد. آیا برجام در دولت رییسی احیا می شود؟»

احیای برجام در انتظار انتقال قدرت در ایران

از سوی دیگر لارا روزن روزنامه‌نگار برجسته آمریکایی مدعی شده است که «انتقال دولت در ایران مذاکرات وین را متوقف کرده است».

روزن که هم در مذاکرات ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ و هم در مذاکرات اخیر در وین، پیگیر روند تعامل هسته‌ای ایران و غرب بوده است، در جدیدترین یادداشت حساب کاربری خود در پلتفرم ژورنالیستی Substack گزارش خود درباره وضعیت حاکم بر روند تلاش‌های دیپلماتیک جهت احیای برجام را به‌روزرسانی، و آن را با نظر کارشناسان برجسته این حوزه تکمیل کرده است. وی نوشت قدرت‌های بین‌المللی انتظار دارند که ایران، پیش از شروع دور جدید مذاکرات احیای توافق هسته‌ای، رایزنی‌های داخلی را به پایان برساند.

به نوشته او ، امید و انتظارات در مورد پیشرفت سریع در مذاکرات وین در دوره رو به پایان روحانی و تا پیش از از برگزاری مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی در اوایل ماه اگوست کمرنگ شده است، چرا که به ادعای خانم روزن، ایران بطور جدی مشغول فرآیند انتقال دولت بود و در تلاش است  نوعی اجماع داخلی در مورد نحوه اقدام دراین‌ این زمینه است.

کمیته ۷ نفره

روزن در ادامه به سفر کوتاه سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند به ایران در روز پنجشنبه 8 ژوئیه اشاره کرده که طی آن، علی باقری، مشاور سیاست خارجی رئیسی، در دیدار رئیس جمهور منتخب با دیپلمات ارشد هندی، در کنار محمدجواد ظریف وزیر  خارجه ایران نشسته بود.

پیش از این باقری در دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد از سال 2008 تا 2013 به عنوان معاون سعیدجلیلی در شورای‌عالی امنیت ملی ایران و مذاکره‌کننده هسته‌ای ارشد خدمت می‌کرد. گمان می‌رود که باقری به عنوان وزیر خارجه رئیسی معرفی شود. باقری در حال حاضر تیم انتقالی رئیسی در وزارت امور خارجه ایران را هدایت می‌کند.

در عین حال، رئیسی دو نماینده را برای پیوستن به کمیته‌ای در شورای عالی امنیت ملی ایران معرفی کرده تا به بررسی محتوای مذاکرات احیای توافق، ایجاد اجماعی در مورد نحوه اقدام در مراحل بعدی و جمع‌آوری توصیه‌هایی برای این اقدامات بپردازند.

تاکنون این کمیته شامل علی شمخانی دبیر شورا، علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه و مذاکره‌کننده اصلی ایران در مذاکرات وین، عبدالرضا مصری، نایب رئیس دوم مجلس، وحید جلال زاده رئیس کمیته امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بوده است، و اخیرا علی باقری و علی حسینی‌تاش (معاون شمخانی) هم به نمایندگی از رئیسی به این گروه اضافه شده‌اند.

چرا دور هفتم به تأخیر افتاده است؟

خانم روزن بر این باور است که اگرچه ممکن است رایزنی‌های تیم انتقالی، از سرگیری مذاکرات وین را با تأخیر مواجه کرده باشد، اما بعید به نظر می‌رسد که تیم رئیسی تصمیم بگیرد که با تغییر جهت مسیر دیگری را در پیش بگیرد و از مذاکراتی که تلاش می‌کند برجام را احیا کند، خارج شود.

اسفندیار بتمنقلیج، کارشناس اقتصاد ایران به لارا روزن گفته است: «آن‌ها [رهبران ایران]‌ انگیزه‌ای برای تغییر در این سیاست ندارند چرا که هنوز تحت فشار [اقتصادی] زیادی قرار دارند».

به ادعای روزن، شاید این نگرانی وجود داشته باشد که برای بسیاری از اطرافیان رئیسی ادامه این وضعیت به لحاظ ایدئولوژیک مطلوب باشد، اما چنین تصمیمی بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد و انتظار می‌رود که دولت او گزینه عمل‌گرایانه‌تری را انتخاب کند. به عقیده بتمنقلیج احتمالا دلیل اصلی تاخیر ایران در بازگشت به وین، تغییر دولت و مدیریت امور مربوط به انتقال دولت است.

احیای برجام دشوارتر از حصول برجام است

هنری رم، تحلیلگر مسائل ایران در گروه اوراسیا نیز به خانم روزن گفته است «تفاوت زیادی نمی‌کند که توافق قبل یا اندکی بعد از روی کار آمدن رئیسی در ماه اوت منعقد شود». به گفته هنری رم: «نزدیکان رئیسی از دور درگیر این مذاکرات هستند و این‌که توافق در دوره روحانی حاصل شود یا نه، مسئله مهمی نیست. بزرگ‌ترین مسئله در این‌جا زمان گریز هسته‌ای با توجه به میزان پیشرفت‌های هسته‌ای ایران است و این‌که چقدر تا زمان تحلیف وقت مانده، آن‌قدرها هم قابل اعتنا نیست». هنری رم می‌گوید از جایگاهی که من مسائل را پیگیری می‌کنم، شمارش معکوس هسته‌ای اهمیت بیش‌تری از ساعت‌شمار انتقال سیاسی دارد».

آقای رم معتقدست: «روحانی و تیمش در طول مذاکرات وین و حتی فراتر از آن محدودیت‌های جدی داشتند و تشکیل کمیته تطبیق در تهران هم کار را بیش از این به تاخیر انداخت. با این حال هنوز همه طرف‌ها به اندازه کافی انگیزه و علاقه دارند تا بتوانند دوباره توافق را احیا کنند».

به باور این تحلیل‌گر ، «هیچ دوره‌ای نبوده که روند مذاکرات به آرامی و سادگی پیش رفته باشد» و به نظر می رسد «بازگشت به برجام حتی دشوارتر از دستیابی به این توافق است». با این وجود، هنری رم تأکید دارد که«محرک‌های اصلی که ایرانیان را به تصمیم‌گیری در این زمینه سوق داده، هنوز آنقدر قوی هستند، که موضع ایران را ثابت نگه دارند».

تریتا پارسی، معاون اجرایی اندیشکده کوئنسی درباره سیگنال‌های دلسردکننده در هفته‌های اخیر مبنی بر کاهش احتمال حصول توافق ایران و غرب برای بازگشت به برجام، به لارا روزن، ژورنالیست شناخته شده آمریکایی گفته است: «تصور من بر این است که توافق هسته‌ای [در نهایت] برقرار خواهدشد، چرا که تقریبا هیچ یک از دو طرف پلن B خوبی ندارند».