راهکار ایران برای حل معمای «تضمین برجام»

پیشنهاد ایران برای بیانیه سیاسی کنگره آمریکا

درحالیکه مذاکرات در وین برای احیای برجام به یک مقطع حساس می رسد، ایران پیشنهاد کرده است که کنگره آمریکا در مورد تعهد خود به توافق هسته ای با تهران «بیانیه سیاسی» ارائه کند، 

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، در مصاحبه اختصاصی با فایننشال تایمز، گفت که واشنگتن نتوانسته است به درخواست ایران برای تضمین اینکه هیچ طرفی قادر به ترک توافق نیست، پاسخ دهد. تهران همچنین می‌خواهد همه تحریم های اعمال شده توسط ترامپ لغو شود.

امیرعبداللهیان گفت: «اصولاً افکار عمومی در ایران به دلیل خروج آمریکایی‌ها از برجام نمی‌توانند سخنان یک رئیس دولت را به عنوان تضمین بپذیرند، چه رسد به آمریکا».

کارشناسان می گویند عملاً غیرممکن است که دولت بایدن تضمین های حقوقی مورد نیاز تهران را ارائه دهد. اما امیرعبداللهیان گفت که به مذاکره‌کنندگان ایران به طرف‌های غربی پیشنهاد کرده‌اند که «حداقل مجلس‌ها یا رؤسای مجالس آن‌ها از جمله کنگره آمریکا می‌توانند در قالب بیانیه‌ای سیاسی پایبندی خود به توافق و بازگشت به اجرای برجام را اعلام کنند».

رئیس جمهور جو بایدن می خواهد توافق 2015 را احیا کند که بر اساس آن ایران موافقت کرد در ازای کاهش تحریم ها فعالیت هسته ای خود را محدود کند. اما در حالی که مذاکرات غیرمستقیم بین واشنگتن و تهران در وین در حال انجام است، مقامات آمریکایی و اروپایی بارها هشدار داده اند که - با توجه به دستاوردهای هسته ای ایران از سال 2019 تاکنون - زمان برای نجات این توافق در حال پایان است.

بایدن گفت، اگر ایران موافقت کند که پیشرفت‌های خود در برنامه هسته‌ای خود را در سه سال گذشته بازگرداند، آمریکا به توافق بازمی‌گردد.

امیرعبداللهیان گفت: تعهدات ایران به اندازه یک فرمول ریاضی روشن است. کاملاً واضح است که ما قرار است چه کاری انجام دهیم و چگونه این اقدامات از طریق آژانس بین المللی انرژی اتمی [ناظر هسته ای سازمان ملل متحد] تأیید می شود. بنابراین طرف مقابل نمی تواند نگرانی داشته باشد. اما ما در درجه اول نگران ضمانت‌هایی هستیم که آمریکا عقب‌نشینی نکند.»

امیرعبداللهیان با ابراز ناامیدی تهران از موضع واشنگتن در حالی که هفته ها مذاکرات در وین در خطر توقف قرار دارد، گفت: «ما در این مدت با مشکلاتی مواجه بوده‌ایم زیرا طرف مقابل فاقد ابتکار عمل جدی است».

تحلیلگران ایرانی می گویند که محافظه‌کاران، که از زمان پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ژوئن، کنترل همه بازوهای قدرت را در دست گرفته اند، تنها در صورتی می توانند با احیای این توافق موافقت کنند که بتوانند نشان دهند که این یک نسخه بهبود یافته از توافق 2015 است.

بسیاری از محافظه‌کاران از حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین انتقاد کردند که وقتی دولت او توافق را با دولت اوباما، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین امضا کرد، شرایط ضعیفی را پذیرفت.

اندکی پس از از سرگیری مذاکرات در اواخر سال گذشته - پس از وقفه پنج ماهه پس از انتخاب رئیسی - مقامات آمریکایی و اروپایی تیم مذاکره کننده وی را متهم کردند که از سازش های قبلی توافق شده توسط دولت میانه رو روحانی صرف نظر کرده است.

دیپلمات ها و تحلیلگران می گویند که مذاکرات با میانجیگری اتحادیه اروپا در هفته های اخیر سازنده تر بوده است. یک مقام ارشد آمریکایی ماه گذشته گفت که مذاکرات ژانویه "از فشرده ترین مذاکرات" بود و افزود که "ما پیشرفت هایی را در کاهش فهرست اختلافات درباره اولویت های کلیدی همه طرف ها داشتیم. اما این مقام هشدار داد که به دلیل پیشرفت های هسته ای ایران «فقط چند هفته برای دستیابی به توافق باقی مانده است».

دامنه لغو تحریم‌ها

موضوع مهم دیگر برای ایران، میزان کاهش تحریم‌ها است که هر توافقی فراهم می‌کند. امیرعبداللهیان گفت که ایران می‌خواهد این مذاکرات به «لغو کامل» تحریم‌ها منجر شود. او گفت، با این حال، چالش این بود که دولت بایدن تنها مایل به حذف تحریم های اقتصادی اعمال شده توسط ترامپ بود.

 امیرعبداللهیان گفت: «این تمام چیزی نیست که ما به دنبال آن هستیم. تحریم‌های یکجانبه و ناعادلانه ترامپ علیه اشخاص حقیقی و حقوقی در ایران به اتهام برنامه موشکی ایران، مسائل منطقه‌ای یا حقوق بشر قابل قبول نیست. این نیز یکی از چالش هایی است که روی میز مذاکره در وین باقی مانده است».

ترامپ در مسیر تخاصم با ایران و برجام، با تحریم ده ها مقام ارشد ایرانی، دفتر رهبری عالی ایران و ... تهران را خشمگین کرد. او همچنین سپاه پاسداران، نیروی قدرتمند امنیتی دولتی را به عنوان یک سازمان به زعم خود تروریستی معرفی کرد.

پاسخ ایران به درخواست‌های آمریکا برای مذاکره مستقیم

امیرعبداللهیان گفت که مقامات آمریکایی «پیام‌های زیادی» برای گفت‌وگوهای مستقیم با ایران ارسال کرده‌اند، اما هر گونه اقدام عملی را منتفی دانستند. وزیر امور خارجه ایران گفت: آخرین پاسخ ما به آمریکایی‌ها و واسطه‌ها این بود: «هرگونه گفتگو، تماس و مذاکره مستقیم با آمریکا هزینه‌های بسیار زیادی برای دولت ما در پی خواهد داشت. اگر چشم انداز روشن و امیدوارکننده ای برای دستیابی به یک توافق خوب با تضمین های پایدار پیش روی خود نداشته باشیم، آمادگی ورود به روند گفتگوهای مستقیم با آمریکا را نداریم».

وی افزود: «اگر نیت واشنگتن واقعی است، قبل از انجام هر گونه گفتگو و تماس مستقیم، باید گام های عملی و ملموسی در صحنه عمل بردارد». او گفت که این امر می تواند شامل آزاد کردن میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی ایران باشد که به دلیل تحریم های ترامپ یا دستور اجرایی رئیس جمهور برای لغو برخی از تحریم ها در بانک های مرکزی خارجی مسدود شده‌اند.

علیرغم اینکه رهبران ایران در روزهای اخیر زبان خود را سخت کرده اند، امیرعبداللهیان گفت که «به طور کلی، ما خوشبین هستیم». وی گفت: ما همچنین از یک توافق خوب در کوتاه ترین زمان استقبال می کنیم، اما این توافق باید از حقوق مردم ایران حمایت کند.