چالش‌های دولت پزشکیان بعد از فعال شدن مکانیسم ماشه | سایه جنگ بر سر دیپلمات‌ها سنگینی می‌کند

به گزارش اقتصادنیوز، روز جمعه، شورای امنیت سازمان ملل متحد با ادامه معافیت ایران از تحریم‌ها مخالفت کرد. این تصمیم نه‌تنها چشم‌انداز هرگونه توافق یا همکاری را در آینده تیره می‌کند.

برجام؛ از امید تا بدعهدی غربی‌ها

رابرت اینلاکش در فلسطین کرونیکل نوشت: زمانی که برجام در سال ۲۰۱۵ با تلاش دولت حسن روحانی و تیم مذاکره‌کننده او با هدایت محمدجواد ظریف امضا شد، بسیاری از ایرانیان تصور کردند که امکان برقراری روابط سازنده با غرب وجود دارد. این توافق به‌عنوان موفقیتی بزرگ معرفی شد و بخش زیادی از جامعه امیدوار بود که این مسیر تعاملی، به بهبود وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور منجر شود. مکانیزم ماشه، درواقع بخشی از سازوکار توافق برجام بود که در صورت عدم پایبندی ایران به توافق، تحریم‌های سازمان‌ ملل را مجدد علیه ایران اعمال می‌کرد.

خبر مرتبط

سفیر پیشین ایران در لندن: با اذن رهبری و حکم رئیس جمهور، فرستاده‌ ویژه‌ای پای میز مذاکره با آمریکا بفرستیم

اقتصادنیوز: کاردار پیشین ایران در لندن گفت: پیشنهاد من این است که همان‌طور که ویتکاف فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا است، ایران هم نماینده ویژه‌ای را برای مذاکره با آمریکا تعیین کند. بهترین شخصی که می‌شناسم آقای ظریف است که اگر اذن رهبری و حکم ریاست‌جمهوری را داشته باشند، می‌توانند همتای ویتکاف باشند.

اما بدعهدی‌های طرف غربی خیلی زود آشکار شد. اروپا و آمریکا از اجرای کامل تعهدات خودداری کردند، و در سال ۲۰۱۸ نیز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به‌طور یکجانبه از توافق خارج شد و سیاست «فشار حداکثری» را علیه ایران در پیش گرفت. تحریم‌ها نه‌تنها رفع نشدند، بلکه با شدت بیشتری اعمال شدند و حتی ورود کالاهای حیاتی مانند دارو به ایران با مشکل مواجه شد. همزمان آمریکا تلاش کرد تا موجب ناآرامی‌های داخلی در ایران شود و در سال ۲۰۲۰ ، فرمان ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران را صادر کرد.

جو بایدن رئیس‌جمهور بعدی آمریکا نیز که در کارزار انتخاباتی خود وعده بازگشت به برجام را می‌داد، بعد از ورود به کاخ سفید، همان سیاست‌های ترامپ را ادامه داد.

چرخش به شرق

در واکنش به خروج آمریکا و بی‌عملی اروپا، ایران نیز به‌تدریج غنی‌سازی اورانیوم را افزایش داد. این اقدام هم پاسخی به نقض تعهدات طرف غربی بود و هم ابزاری برای چانه‌زنی در مذاکرات آینده. با این حال، روی کار آمدن ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۱، نشانگر تغییر فضای سیاسی به سود جریان اصولگرا بود. او رویکرد «چرخش به شرق» را در پیش گرفت، هرچند همچنان در مذاکرات هسته‌ای با دولت بایدن شرکت می‌کرد. اما واشنگتن از احیای توافق سر باز زد و شروط جدیدی را مطرح کرد که برای تهران غیرقابل پذیرش بود.

در پی سقوط بالگرد و درگذشت رئیسی و شماری از مقام‌های همراه او در سال ۲۰۲۴، بار دیگر اصلاح‌طلبان قدرت را در دست گرفتند. مسعود پزشکیان با وعده تعامل با غرب به ریاست‌جمهوری رسید و عباس عراقچی را به‌عنوان وزیر امور خارجه مأمور پیشبرد مذاکرات کرد.

پافشاری دولت پزشکیان بر ادامه مذاکرات

پس از رای آوردن دولت پزشکیان، عمان به عنوان میانجی‌ برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا دست به کار شد، اما درست پیش از ششمین نشست مذاکرات، اسرائیل با حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران و ترور دانشمندان ایرانی، آغازگر جنگ ۱۲ روزه شد. تنها چند روز بعد، آمریکا نیز به همراهی با اسرائیل دست به بمباران سایت‌های هسته‌ای ایران زدند.

برخلاف انتظار واشنگتن و تل‌آویو، افکار عمومی ایران نه تنها بر علیه دولت رفتار نکردند، بلکه در واکنش به تجاوز اسرائیل رویکردی تدافعی و ملی اتخاذ کردند.

در واکنش به حمله مشترک آمریکا و اسرائیل، مجلس جمهوری اسلامی ایران ورود بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ممنوع اعلام کرد. با این حال، دولت پزشکیان با وجود فشارها همچنان بر مسیر مذاکره پافشاری کرد و در هفته‌های گذشته، توافق تازه‌ای را با آژانس با چارچوب‌های جدید، امضا کرد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد که اجرایی شدن توافق قاهره، تنها پس از تعویق اسنپ‌بک ممکن خواهد بود و در صورت بازگشت تحریم‌ها، توافق جدید با آژانس لغو خواهد شد.

اروپایی ها مسیر مسدودسازی دیپلماسی

با این همه، تصمیم اخیر شورای امنیت و اعمال مکانیسم ماشه، ضربه‌ سنگینی به دولت اصلاح‌طلب پزشکیان بود. سه کشور اروپایی، یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان در اقدامی هماهنگ، بازگشت تحریم‌ها را پیش بردند و مسیر دیپلماسی را مسدود کردند. 

از طرفی روسیه، چین، الجزایر و پاکستان در شورای امنیت به ادامه‌ی معافیت ایران رأی مثبت دادند.

گزینه‌های پیش‌روی ایران

اکنون ایران در واکنش به اعلام تروئیکای اروپایی برای از سرگیری تحریم‌ها، با دو انتخاب مواجه است:

1. امتیازدهی بیشتر به غرب به امید به تعویق افتادن تحریم‌ها که احتمالا مجدد به دلیل اقدامات تخریبی و کارشکنی‌های اسرائیل، بی‌نتیجه خواهد ماند.
2. خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) و حتی احتمال انجام آزمایش هسته‌ای برای تغییر معادلات.

انتخاب هرکدام از این مسیرها، درنهایت به چالش‌های جدیدی منجر خواهد شد.در نهایت، اتخاذ هردو مسیر به احتمال زیاد به تقابل نظامی بیانجامد. تصمیم اخیر شورای امنیت سازمان ملل نشان دهنده تغییر رویه این سازمان در قبال مسئله ایران است و نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. مرحله‌ای که می‌تواند پیمان ان‌پی‌تی و حتی نقش آژانس را بی‌اعتبار کند.

فروپاشی نظم هسته‌ای در منطقه؟

ادعای ایران درباره رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر انتقال اطلاعات حساس سایت‌های هسته‌ای ایران به اسرائیل و همچنین عدم محکومیت حملات غیرقانونی تل‌آویو از جانب او، اعتماد به آژانس را درمیان مقامات ایرانی از بین برده است. در چنین شرایطی، خروج احتمالی ایران از ان‌پی‌تی می‌تواند این معاهده را بی‌اثر کند و رویای «خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای» را به افسانه‌ای دست‌نیافتنی بدل سازد؛ این در حالی‌ است که اسرائیل هرگز عضو این پیمان نبوده و به‌طور غیررسمی بین ۸۰ تا ۳۰۰ کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد.

وضعیت نه جنگ، نه صلح ادامه دارد

ایران همراه تلاش کرده تا مسیر دیپلماسی را اولویت قرار دهد، اما هر بار با بی‌اعتمادی، تحریم، ترور و حمله مواجه شده است. اکنون پرسش اصلی دیگر آیا «جنگی رخ می‌دهد؟» نیست، بلکه «چه زمانی جنگ آغاز خواهد شد؟» است.