کودتای خاموش ارتش پاکستان | دولت فقط ظاهر دموکراتیک دارد | فرمانده دیپلماسی و اقتصاد در «مدل منیر» کیست؟

به گزارش اقتصادنیوز، ارتش پاکستان بدون هیچ کودتای علنی، بار دیگر کنترل کامل کشور را در دست گرفته است. در این مدل جدید حکمرانی، دولت غیرنظامی تنها ظاهر دموکراسی را حفظ می‌کند و قدرت واقعی در دست فرمانده ارتش، عاصم منیر قرار دارد. پارلمان نیز با اصلاحیه قانونی، نقش ارتش را رسمی و متمرکز کرده است.

معنای اشاره ترامپ چه بود؟

مهربین زهرا مالک در فارن افرز نوشت: در روز ۲۹ سپتامبر، درحالی که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا مشغول معرفی طرح ۲۰ بندی خود برای پایان جنگ غزه بود، ناگهان مکثی کرد و از دو رهبر پاکستانی که به گفته او از این طرح حمایت می‌کردند نام برد: شهباز شریف نخست‌وزیر پاکستان، و فیلد مارشال عاصم منیر، فرمانده ارتش این کشور.

این اشاره کوتاه اما بسیار معنادار بود و باوجود اینکه تنها چند ثانیه زمان برد، نشان می‌داد که ترامپ نه تنها نقش پاکستان در سیاست منطقه‌ای را جدی گرفته است، بلکه به‌طور ضمنی موقعیت سیاسی داخلی این کشور را نیز می شناسد. رئیس‌جمهور آمریکا در یک جمله، نخست‌وزیر غیرنظامی پاکستان و قدرتمندترین ژنرال این کشور را در یک سطح برابر از قدرت سیاسی قرار داد؛ نشانه‌ای واضح از اینکه اگرچه شهباز شریف به صورت اسمی اداره کشور را بر عهده دارد، اما قدرت واقعی در دستان عاصم منیر است.

این اظهارات، تصویری روشن از تغییرات قدرت در پاکستان را ارائه می‌دهد؛ این واقعیت که ارتش پاکستان نه دیگر تنها در پشت پرده سیاست ها، بلکه اکنون به‌صورت علنی سیاست‌ها و تصمیمات کلان این کشور را هدایت می‌کند.

تاریخچه دخالت ارتش در سیاست پاکستان

از زمان استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷، سیاست داخلی این کشور تجربیات متناوبی از حکومت غیرنظامی و نظامی را داشته است. آخرین کودتای نظامی در پاکستان در سال ۱۹۹۹ رخ داد؛ یعنی زمانی که ژنرال پرویز مشرف با اقدامات خود، نخست‌وزیر وقت نواز شریف که برادر شهباز شریف بود را از قدرت برکنار کرد. پس از آن، پاکستان در سال ۲۰۰۸ دوباره به حکومت غیرنظامی بازگشت و دولت‌های انتخابی کشور اداره امور را در دست گرفتند. این دولت‌ها با استقلالی نسبی که از ارتش داشتند، توانستند بخش‌هایی از سیاست داخلی را به طور مستقیم تعیین کرده و در انتخابات آزاد با یکدیگر رقابت کنند.

با این حال، وضعیت کنونی در حال تغییر است. اکنون اداره کشور در عمل به دست ژنرال ها است و دولت غیرنظامی، تنها ظاهر دموکراسی را حفظ می‌کند. درواقع، ارتش بدون هیچ کودتای علنی توانسته کنترل کامل تصمیم‌گیری‌های کلان، از سیاست خارجی گرفته تا اقتصاد و همچنین حوزه امنیت و اطلاعات را مجدد به دست گیرد.

مدل منیر؛ حکومت نظامی در پوشش دموکراسی

این شیوه جدید حکمرانی را می‌توان «مدل منیر» نامید؛ الگویی که در آن ارتش در یک سیستم به ظاهر دموکراتیک، کنترل کشور را در دست دارد. این بزرگ‌ترین بازطراحی ساختار دولت پاکستان از زمان پایان حکومت مستقیم ارتش در سال ۲۰۰۸ محسوب می‌شود.

در مدل منیر، ارتش دیگر فقط از پشت پرده و به‌صورت مخفی اعمال قدرت نمی‌کند؛ بلکه در کنار نهادهای غیرنظامی و به صورت علنی، نقش حاکمیتی دارد. ارتش نه تعیین کننده سیاست ها است، بلکه دیپلماسی کشور را نیز هدایت می کند. همچنین اقتصاد این کشور نیز تحت نظارت مستقیم این ارگان است. در همین میان، کنترل سنتی ارتش بر امنیت ملی و اطلاعات نیز همچنان برقرار است.

تمرکز قدرت سیاسی ارتش از عملکردی غیررسمی، به قانون رسمی کشور تبدیل شده است، امری که تحولی جدی در نحوه اداره کشور ایجاد کرده و قدرت ارتش را قانونی و رسمی می‌کند.

ارتقای قانونی تثبیت قدرت ارتش

در نوامبر ۲۰۲۵، پارلمان پاکستان اصلاحیه‌ای قانونی را تصویب کرد که به موجب آن، عاصم منیر را به فرماندهی تمام شاخه‌های ارتش ارتقا پیدا می کرد. این اصلاحیه همچنین به او مصونیت قضایی مادام‌العمر اعطا کرد و دوره‌ای پنج‌ساله با امکان تمدید را تعیین کرد. به این ترتیب، ساختار فرماندهی ارتش به شکل رسمی گسترش یافت و این امکان که منیر تا ده سال در این سمت باقی بماند، فراهم شده است.

این تصمیم پارلمان، به وضوح نشان‌دهنده انتقال قدرت از دولت غیرنظامی به ارتش است. قانونی کردن نقش فعال ارتش در سیاست، اقتصاد و دیپلماسی، نوعی نظام تمام‌عیار نظامی در پوسته دموکراسی را شکل داده است.

پیامدهای داخلی و منطقه‌ای

این مدل حکمرانی پیامدهای گسترده‌ای برای سیاست داخلی و منطقه‌ای پاکستان دارد. با قدرت گرفتن علنی ارتش، دولت غیرنظامی قادر به اتخاذ تصمیمات مستقل در سیاست داخلی و خارجی نیست و بسیاری از اصلاحات اقتصادی یا اجتماعی می‌تواند با ملاحظات نظامی محدود شود. همچنین، تثبیت رسمی قدرت ارتش می‌تواند مسیر دموکراسی پارلمانی و آزادی‌های مدنی را تحت تأثیر قرار دهد.

به‌طور منطقه‌ای، این تغییر می‌تواند توازن قدرت در جنوب آسیا را تحت تأثیر قرار دهد و روابط پاکستان با آمریکا، هند و کشورهای خلیج فارس را تغییر دهد، چرا که تصمیمات کلان دیگر صرفا در چارچوب دولت غیرنظامی گرفته نمی‌شود، بلکه ارتش نقش فعال و علنی در تمامی حوزه‌ها دارد.