چالش بزرگ در مسیر توافق هسته‌ای

احتمال ترک میز مذاکره در صورت تداوم اختلاف؟

پیش از این وال استریت‌ژورنال گزارش داده بود که برخی ناظران می‌گویند در صورت ادامه بن‌بست و عدم بروز چشم‌انداز حل این مسائل، ممکن است طی یکی دو روز آینده طرف غربی مذاکرات را ترک کند.

علی واعظ، رئیس پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران و مشاور سابق راب مالی، رئیس سابق این اندیشکده و نماینده کنونی دولت بایدن در امور ایران که تیم آمریکایی را در وین هدایت می‌کند، گفته است طی یکی‌دو روز آینده اگر طرف غربی چشم‌انداز خوش‌بینانه‌ای نسبت به خروج مذاکرات از بن‌بست ادعایی بر سر پافشاری تهران بر مطالباتش نداشته باشند، احتمالاً میز مذاکره را ترک خواهند کرد.

لارنس نورمن خبرنگار روزنامه آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال در  مطلبی با عنوان «آمریکا در آستانه بازگشت به توافق هسته ای ایران» نوشته بود: مقامات می‌گویند که توافق می‌تواند تا چند روز آینده تکمیل شود، اما برخی اختلافات همچنان وجود دارد.

مقامات آمریکایی و اروپایی اعلام کرده اند که به دلیل پیشرفت در کار هسته ای ایران، خواهان توافق تا پایان فوریه هستند. دیپلمات‌های غربی هشدار داده‌اند که اگر توافقی در دسترس نباشد، می‌توانند در روزهای آینده میز مذاکره را ترک کنند.

نورمن می‌افزاید: افراد درگیر در مذاکرات می گویند احیای توافق به چندین ماه برای آماده شدن کامل نیاز دارد و دولت بایدن باید تحریم های سنگین اعمال شده علیه ایران توسط ترامپ را لغو کند.

به ادعای وال‌استریت‌ژورنال، پیچ سخت مذاکرات به فهرست تحریم‌های کلیدی که ایران می‌خواهد حذف شوند به ارائه تضمین عدم خروج مجدد آمریکا از توافق، ختم می‌شود. این شامل حذف سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های [ادعایی] تروریستی خارجی آمریکا و میزان وسیعی از کاهش تحریم‌ها علیه مقامات ارشد ایران می‌شود. ایران خواستار لغو تمامی تحریم های اعمال شده توسط دولت ترامپ و دریافت تضمین های قوی‌تر در توافق است که ایالات متحده دوباره از برجام خارج نشود.

بسته سازش اروپا برای عبور از بحران 

لارا روزن خبرنگار آمریکایی در پیج ساب‌استک خود، دیپلماتیک، در گزارشی با عنوان «زمان بحران در گفتگوهای ایران; اتحادیه اروپا روی یک بسته سازش کار می کند» نوشته است: منابع دیپلماتیک به من می گویند، انریکه مورا، هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا، پس از توافق آمریکا و پنج قدرت جهانی در آخر هفته گذشته بر روی بسته تقریباً نهایی در مورد بازگرداندن پایبندی کامل ایالات متحده و ایران به توافق هسته‌ای سال 2015، که به ایران ارائه شد، بر روی یک بسته سازش یا مصالحه کار می‌کند.

از آن زمان تاکنون رایزنی‌های متوالی صورت گرفته است که ظاهراً  کار تیم هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا در مورد بسته‌ سازش را به اطلاع طرف‌ها می‌رساند.

به نوشته خانم روزن، یکی از مذاکره کنندگان به من گفت: «ما به زمان بیشتری برای نهایی کردن [توافق] در هفته آینده نیاز داریم. هنوز همه مسائل حل و فصل نشده است».

تحریک انعطاف‌پذیری ایران با ترک مذاکرات

روزن می‌افزاید:یکی از منابع توضیح داد به نظر می رسد، حس موجود این است که در روزهای آینده -تا پایان ماه فوریه، یا حداقل قبل از جلسه شورای حکام آژانس در 7 مارس (۱۶اسفند)- یا درباره یک بسته سازش توافق می‌شود یا اگر به نظر برسد که ایران همچنان در برابر آنچه وی «خواسته‌های غیرقابل اجرا» توصیف کرد، مقاومت می‌کند،طرف‌های اروپایی (E3) ممکن است میز مذاکره را کنار بگذارند؛ به این امید که انعطاف‌پذیری طرف ایرانی را تحریک کند. 

وی گفت از جمله این مطالبات، تضمین‌هایی مبنی بر عدم خروج دولت آینده آمریکا از توافق احتمالی است که ایالات متحده می‌گوید نمی‌تواند ارائه کند. 

ضرورت خنثی‌سازی اثر تحریم‌ها از نظر رهبری

نویسنده مدعی است: رهبر عالی ایران، در سخنانی که به تازگی ایراد کرد، اظهارات نسبتاً محتاطانه‌ای داشت اما بر تردید قبلی‌ خود نسبت به پایبندی غرب به توافق تأکید کرد، با این حال ظاهراً در را به روی مصالحه نبست.

وی از تیم مذاکره‌کننده ایران برای پیگیری رفع تحریم‌ها قدردانی کرد، اما گفت ایران باید توانایی‌های داخلی خود را برای خنثی کردن تحریم‌ها تقویت کند. وی همچنین تاکید کرد که ایران به دنبال سلاح هسته ای نیست، بلکه به دنبال استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای است.

رهبر عالی ایران با اشاره به تیم مذاکره کننده ایران در وین گفت: «برادران خوب ما مشغول رفع تحریم ها هستند. این نیز خوب است، اما مسئله اصلی خنثی کردن آنهاست».

انداختن توپ در زمین یکدیگر

بیانیه‌های عمومی ایرانی‌ها، اروپایی‌ها، روس‌ها و چینی‌ها در روزهای اخیر نشان می‌دهد که توافق احتمالی در دسترس است، اما طرف‌های ایرانی و غربی در مورد اینکه چه کسی باید تصمیم‌گیری نهایی برای دستیابی به تفاهم را بگیرد، اختلاف نظر دارند و توپ را در زمین یکدیگر می‌اندازند.

ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه روز چهارشنبه (16 فوریه) به پارلمان فرانسه گفت: «اکنون به نقطه اوج رسیده ایم. مسئله اکنون بر سر هفته‌ها نیست، بلکه چند روز است.»

لودریان بدون اشاره به ناتوانی غرب در تضمین پایبندی خود به توافق احتمالی، مدعی شد: «تصمیمات سیاسی از سوی ایرانیان مورد نیاز است. یا در روزهای آینده بحرانی جدی ایجاد می‌کنند یا توافقی را می‌پذیرند که به منافع همه طرف‌ها احترام می‌گذارد.»

علی باقری (یا باقری کنی) معاون وزیر امور خارجه و رهبر تیم مذاکره‌کنندگان ایران در 16 فوریه در توییتر نوشت: «پس از هفته‌ها گفتگوهای فشرده، ما بیش از هر زمان دیگری به توافق نزدیک شده‌ایم».

باقری ادامه داد: «طرف‌های مذاکره‌کننده ما باید واقع‌بین باشند، از ناسازگاری پرهیز کنند و به درس‌های چهار سال گذشته توجه کنند. زمان تصمیمات جدی آنها فرا رسیده است».

گام‌های متقابل در بازه ۱تا۳ماهه میان تفاهم و «روز اجرای مجدد»

پیش‌تر رویترز، به نقل از سه دیپلمات آشنا با مذاکرات مدعی شد که متن پیش‌نویس این توافق «توالی گام‌هایی را مشخص می‌کند که پس از تأیید طرف‌های باقی‌مانده در توافق، اجرا می‌شود و با مرحله‌ای از جمله تعلیق غنی‌سازی سطح بالای ایران آغاز می‌شود».

این متن بیش از 20 صفحه‌ای، «همچنین به اقدامات دیگری اشاره می‌کند که دیپلمات‌ها می‌گویند شامل لغو مسدودیت حدود 7 میلیارد دلار از وجوه ایران که در بانک‌های کره جنوبی بلوکه  است و همچنین آزادی زندانیان غربی که در ایران نگهداری می‌شوند، است».

 این گزارش ادعا کرده است: «فقط زمانی که موج اولیه اقدامات اتخاذ و تأیید شود، مرحله اصلی لغو تحریم‌ها آغاز می‌شود و به آنچه بسیاری از دیپلمات‌ها آن را روز اجرای مجدد می‌نامند، به اوج خود می‌رسد».

به گفته مقامات، زمان لازم برای تکمیل مراحل بین رسیدن به تفاهم و «روز اجرای مجدد»، بین یک تا سه ماه است.

ضداطلاعات در پوشش گزارش؛ این یک توافق دوجانبه نیست

مقامات ایرانی و مذاکره‌کننده ارشد روسیه ابعاد این گزارش را رد کردند و گفتند که این گزارش حاوی ریسمان‌‌بافی اسپویلرهای احتمالی یک توافق است.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در توییتی نوشت: «ضد اطلاعات نادرست در پوشش گزارش خطرناک است. توافق نهایی برای بازگشت آمریکا به برجام، به دور از ریسمان بافتن‌های بدون منبع خواهد بود. این یک توافق دوجانبه نیز نخواهد بود. با نزدیک شدن به روزهای پایانی، انتظار ریسمان‌های بیشتری را داشته باشید».

میخائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده ارشد روسیه در وین نیز با رد جنبه‌های این گزارش، گفت که متن پیش‌نویس احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به صراحت به آزادی زندانیان یا مبادله زندانیان اشاره نمی‌کند.

مبادله زندانیان

مقامات آمریکایی بارها گفته‌اند که با توجه به خطر دست نیافتن به توافق برای احیای برجام، موضوع مبادله زندانیاندر مسیری جداگانه اما موازی با مذاکرات هسته‌ای دنبال می‌شود.

راب مالی، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا نیز گفته است که تصور احیای برجام بدون آزادی شهروندان آمریکایی که در ایران بازداشت هستند، دشوار است.

وزیر امور خارجه ایران، حسین امیرعبداللهیان روز شنبه در میزگردی در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت که ایران آماده مبادله زندانیان با ایالات متحده است و افزود که «ما معتقدیم مبادله زندانیان یک موضوع بشردوستانه است... بی ارتباط با توافق هسته‌ای... ما می توانیم فورا این کار را انجام دهیم».

بحث تبادل احتمالی زندانیان در حالی در رزوهای اخیر برجسته شده است که گفته می‌شود شش شهروند آمریکایی و انگلیسی، در زندان‌های ایران نگهداری می‌شوند و از آن سو ایران خواستار آزادی بیش از ۱۲ ایرانی زندانی در ایالات متحده، از جمله ۷ ایرانی-آمریکایی دوتابعیتی، ۲ ایرانی با اقامت دائم ایالات متحده و چهار شهروند ایرانی بدون اقامت قانونی شده است که اکثر آنها با ادعای نقض تحریم های آمریکا علیه ایران زندانی شده اند.

همچنین شش شهروند آمریکایی و انگلیسی که در زندان های ایران نگهداری می شوند عبارتند از مراد طاهباز، محافظه‌کار بریتانیایی-آمریکایی که در ژانویه 2018 زندانی شد، عماد شرقی، تاجر، سیامک نمازی مشاور بازرگانی و پدرش باقر نمازی که در سال 2016 دستگیر شدند. همچنین از نازنین زاغری راتکلیف، شهروند ایرانی-بریتانیایی به عنوان یکی دیگر از زندانیان مورد مبادله احتمالی یاد می‌شود.

لابی اسرائیل برای محکومیت ایران در نشست شورای حکام

یکی از رویدادهای کلیدی پیش رو در تقویم مذاکرات، به ویژه اگر تفاهمی در مورد احیای توافق حاصل نشده باشد، نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) است که قرار است در 7 مارس آغاز شود.

یک هیئت اسرائیلی به سرپرستی جاشوا زارکا، رئیس بخش راهبردی وزارت خارجه اسرائیل، اوایل این هفته از وین بازدید کرد و با همه طرف‌های مذاکره‌کننده، به جز ایران، و همچنین با رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رایزنی کرد.

شموئل مایر، تحلیلگر سابق نیروهای دفاعی اسرائیل، مدعی است که هدف اصلی رایزنی‌های هیئت اسرائیلی در وین، تلاش برای آماده کردن زمینه برای قطعنامه‌ای جهت محکوم کردن ایران در نشست آتی شورای حکام  آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.

مایر در توییتر نوشت: از نظر من، هدف هیئت اسرائیلی از سفر به وین این بود که زمینه را برای برای قطعنامه ضدایرانی در نشست آتی شورای حکام آژانس درباره سایت‌های [ادعایی] اعلام نشده، فراهم کنند و حمایت طرف‌ها را برای چنین قطعنامه‌ای جلب کنند».

فشار زمان واقعی است؛ احتمال فعال‌سازی اسنپ‌بک توسط E3

علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران، در یک پیام توئیتری  نوشت که اگر به زودی تفاهم برای بازگرداندن توافق حاصل نشود، احتمال اینکه واشنگتن و سه طرف اروپایی (E3) توافق در نشست شورای حکام برای محکوم کردن ایران به دلیل بن‌بست مذاکرات اقدام کنند، وجود دارد.

واعظ نوشت: «من هنوز نشانه های ملموسی مبنی بر کاهش شکاف های اساسی ندیده ام. آیا ممکن است که بتوان بر اختلافات پل زد؟ بله... اما وقتی مقامات می گویند "نزدیک تر از همیشه"، این لزوما به معنای "نزدیک" بودن نیست».

او ادامه داد: «فشار زمان واقعی است. انتظار می‌رود به زودی گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جلسه شورای حکام  در 7 مارس، ارائه شود.

او نوشت: اگر تا آن زمان توافقی حاصل نشود، احتمالاً شاهد تغییر سریع رویکرد دوجانبه ایالات متحده/E3 خواهیمبود که شامل قطعنامه محکومیت در نشست شورای حکام، با یا بدون رأی روسیه و چین است. این امر می‌تواند با ارجاع شورای امنیت سازمان ملل، از جمله اقدام بالقوه E3 برای راه‌اندازی مکانیسم «اسنپ‌بک» همراه باشد.