بررسی انواع یارانه‌ها و ابزارهای آن در کشورهای مختلف

کدخبر: ۳۷۸۱۸۰
یارانه‌ها از جمله ابزارهای مهم حمایتی دولت‌ها هستند که برای حمایت از تمامی بخش‌های اقتصادی اعم از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان پرداخت می‌شوند.

 مطابق ماده یکم از موافقتنامه یارانه‌ها در قوانین سازمان تجارت جهانی «اگر دولت یا یک رکن درون قلمرو یکی از اعضا اقدام به پرداخت کمک مالی به یک صنعت کند به نحوی که موجب نفع بردن صنعت مذکور از آن کمک مالی شود مطابق تعریف موافقت‌نامه یارانه‌‌ها، چنین اقدامی، اعطای یارانه تلقی می‌شود.» مهم‌ترین اهداف پرداخت یارانه را می‌توان در تخصیص بهینه منابع، ثبات اقتصادی و توزیع عادلانه درآمد جستجو کرد.

بررسی تجارب کشورها در پرداخت انواع یارانه‌ها نشان می‌دهد اکثر کشورها در برنامه­‌های توسعه اقتصادی خود، به اقشار مصرف‌کننده آسیب­‌پذیر که درواقع شکننده‌­ترین قشر در فرایند توسعه هستند، توجه ویژه‌­ای دارند. سیستم‌های اعطای یارانه در کشورهای مختلف با درجه توسعه‌­یافتگی متفاوت، از گوناگونی زیادی برخوردار هستند. «یارانه‌­های نقدی»، «یارانه­‌های کالایی»، «یارانه‌های بهداشتی» و دیگر انواع مختلف یارانه­ها، هر یک به نوبه خود به شیوه‌­های مختلفی پرداخت می­‌شوند. یارانه نقدی عمدتاً به دو شیوه مستقیم و مشروط پرداخت می­شود.

به اجرای برنامه کمک به فقرا، در قالب پول نقد "پرداخت یارانه نقدی" گفته می‌شود که در صورت فقدان اینگونه پرداخت‌­های نقدی دچار فقر و تنگدستی خواهند شد. این سیستم امروزه در بیشتر کشورها مورد استفاده قرار می­گیرد. در سیستم پرداخت­‌های نقدیِ مشروط، یارانه به صورت مشروط در اختیار افراد فقیر قرار می­گیرد و جامعه هدفِ نیازمند می‌بایست مبلغ مذکور را صرف سرمایه­گذاری در زمینه سرمایه انسانی فرزندان، همانند حضور در مدرسه یا استفاده منظم از خدمات بهداشتی پیشگیرانه کنند. بطور مثال در طول دهه 1990 نوع خاصی از برنامه­‌های باز توزیع درآمدی در کشورهای در حال توسعه معمول شد که می­‌توان به برنامه‌های "PRAF[1]" هندوراس،”PATH[2]” در جامائیکا و "PRS[3]" در نیکاراگوئه اشاره کرد. روش PRAF نوعی برنامه یارانه‌ای است که صرفا بر بهبود تغذیه ، بهداشت و آموزش خانواده‌های بسیار فقیر تمرکز دارد و به همین دلیل این روش به برنامه اختصاصی خانوار مشهور است. امروزه در مناطقی از کشورهای توسعه‌یافته مانند ایلینوی ایالات متحده آمریکا نیز از روش PRAF  به منظور پرداخت یارانه در حمایت از انرژی‌های تجدید‌پذیر استفاده می‌شود. روش PATH بطور خاص بر حوزه تامین مسکن تمرکز دارد. در این روش خانوارها متناسب با میزان درآمد، اجاره پرداخت می‌کنند. همچنین منطقه سکونت هر خانوار نیز متناسب با میزان درآمد تعیین می‌گردد. از این روش برای اولین بار در کشور فرانسه استفاده شد. روش PRS نیز با تمرکز بر محصولات کشاورزی که مصرف عمومی بالایی دارند ، سیستم یارانه‌ی مرتبط با این موضوع را پیاده کرد. از روش PRS  در کشور پاکستان تا سال 2013 استفاده می‌گردید. این روش با هدف حمایت از تولید داخلی به اجرا گذاشته شد.

جدول ذیل، سیستم پرداخت یارانه­‌ها  در برخی از کشورهای منتخب را نشان داده است.

جدول- سیستم پرداخت یارانه در برخی از کشورهای در حال توسعه[4]

سیستم پرداخت یارانه کشور

یارانه نقدی

یارانه کالایی

یارانه بهداشتی

هدفمندسازی[5]

غذایی

آموزشی[6]

مالزی

***

***

***

 

***

فیلیپین

***

 

 

 

***

تایلند

***

 

 

***

 

رومانی

***

 

***

 

***

روسیه

***

 

***

 

***

ترکیه

***

 

***

***

***

اکراین

***

 

***

 

***

برزیل

***

 

 

 

***

کلمبیا

***

 

***

 

***

جامائیکا

***

 

 

 

***

نیکاراگوئه

***

 

 

 

***

الجزایر

***

 

***

 

***

مصر

***

 

 

 

***

هند

***

 

***

 

***

بلغارستان

 

 

***

 

***

چین

***

 

 

 

***

آفریقای جنوبی

***

 

***

 

***

ارمنستان

***

 

***

 

***

 

ماخذ : یافته های تحقیق

 

 

[1] The Program de Assignation Familiar

[2] Peel Access to Housing

[3] Private Rented Sector

[4]  جدول بر اساس اطلاعات دوره‌ی زمانی 1990 تا 2018 تجمیع و تنظیم شده است.

[5] با توجه به مشکلات پرداخت یارانه‌های فراگیر و غیرهدفمند، اصلاح نظام پرداخت یارانـه در منطقـه خاورمیانه و شمال آفریقا و آمریکا برای کاهش هزینه های مالی یارانه‌ها در اولویـت بیـشتر دولـتهـای منطقـه قرار گرفت. از اوایل دهه 1990 کشورهای منطقه اقدام به اصلاح نظام توزیـع یارانـه‌هـا کردنـد کـه انواع یارانه‌های اعطایی در مقابل نام برخی از این کشورها که عمدتا شامل کشورهای عضو منا (‌خاورمیانه و شمال آفریقا ) نیز می باشد با علامت ستاره مشخص شده‌اند.

[6] یارانه آموزشی با هدف پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در سطح مدارس است. این یارانه به شیوه‌های مختلف قابلیت اجرایی دارد. بطور مثال اعطای بن‌های آموزشی به دانش آموزان یا اعطای یارانه و کمکهای هزینه ای به صورت مستقیم به مدارس است. لذا یارانه آموزشی در جدول فوق به تمامی شیوه‌هایی از اعطای یارانه اطلاق می‌شود که در راستای پیشرفت تحصیلی دانش آموزان هدف گذاری شده باشد.

نکات کلیدی:

  • معمولا پرداخت­های نقدی نسبت به پرداخت­های کالایی کمتر سازماندهی قیمت­ها را مختل می­کنند [6]و علاوه بر آن دامنه انتخاب افراد را نیز افزایش می­دهند. این یارانه­ها کمتر در کشورهای در حال‌توسعه دیده می­شود [6]و در صورت وجود بخش اندکی از کل مقادیر یارانه کشورها را به خود اختصاص می­دهند. این درحالی است که یارانه نقدی در کشورهای در حال گذار و کشورهای با درآمد متوسط از سطح بالایی برخوردارند.
  • با توجه به مختصات ساختاری ویژه بسیاری از کشورهای در حال توسعه، استفاده از برنامه­های بیمه­ اجتماعی مبتنی بر پرداخت­های نقدی پیشنهاد نمی‌شود. بطور مثال در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، تعداد زیادی از افراد فقیر از طریق فعالیت در بخش­های غیررسمی امرار معاش کرده و کسب درآمد می‌کنند.که طبعیتا این نوع درآمدها غیر قانونی بوده و در اطلاعات اقتصادی کشورها در بخش درآمدهای خانوارها آورده نمی‌شود. این مسئله اجرای برنامه­‌های دولتی که مبتنی بر درآمدهای قانونی هستند را مشکل می­سازد.
  • یارانه­‌های نقدی به منظور اجرا و هدفمندی نیاز به اطلاعات وسیعی دارند که این اطلاعات در کشورهای در حال‌گذار (به دلیل سابقه نظام برنامه‌ریزی درآنها) و توسعه‌یافته ( به دلیل وجود پایگاه­های اطلاعاتی غنی در آنها) بیش از کشورهای کمتر توسعه‌­یافته و در حال‌توسعه است. علاوه بر فقدان اطلاعات قابل دسترس و فراهم نبودن طرح‌­های کمکی، ناکارآمدی دولت و محدودیت ظرفیت سازمانی در مدیریت برنامه­‌های کمک اجتماعی نیز مزید بر علتِ پایین بودن سطح یارانه‌­های نقدی در کشورهای در حال توسعه است.
  • پیشنهادات :

۱- جهت جلوگیری از آثار تورمی و همچنین مدیریت چرخه اقتصادی، پرداخت‌های نقدی می‌بایست مشروط شود، بعبارتی چگونگی خرج و هزینه‌کرد آن برای افراد دریافت کننده تعیین شود.

۲- انتخاب یارانه نقدی صرفا زمانی آثار مثبت توزیع درآمدی خواهد داشت که اطلاعات از وضعیت دهک‌های مختلف در‌آمدی کامل و کافی باشد، درغیر این‌صورت، تاثیر محدودی در بهبود توزیع مجدد درآمدی خواهد داشت که هدف اساسی هدفمند کردن یارانه‌ها است .

۳- به نظر می رسد بتوان با تغییر در مدل حکمرانی آثار مثبت ناشی از هدفمند کردن یارانه‌ها را افزایش داد. به این صورت که با مدیریت مخارج به جای مدیریت منابع درآمدی (‌یا حداقل افزایش میزان توجه به مدیریت مخارج‌) ، نه تنها بار هزینه‌ای پرداخت نقدی دولت کاهش می‌یابد، بلکه می‌توان با گام‌های به مراتب آرام‌تر و مطمئن‌تری به سمت واقعی کردن قیمت‌ها ( افزایش درآمد دولت ) پیش رفت.

*یاور دشت بانی،پژوهشگر موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی

اخبار روز سایر رسانه ها
    تیتر یک
    کارگزاری مفید