توافقات تجاری عربستان و ایالات متحده، چقدر واقعی است؟

به گزارش اقتصادنیوز، روزنامه هم میهن نوشت: این توافق‌نامه بر همکاری در بررسی پتانسیل نوآوری، توسعه، تأمین مالی و استقرار زیرساخت‌های انرژی متمرکز خواهد بود.

وزارت صنایع و منابع معدنی عربستان سعودی و وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا تفاهم‌نامه‌ای هم برای همکاری در زمینه معدن و منابع معدنی امضا کرده‌اند. 

ناسا و آژانس فضایی عربستان سعودی توافق‌نامه‌ای برای پرواز ماهواره مکعب (CubeSat) در پرواز آزمایشی آرتمیس ۲ ناسا امضا کرده‌اند. ماهواره مکعب عربستان سعودی شرایط اقلیمی زمین را در فواصل مختلف از فضا اندازه‌گیری می‌کند و پس از پرواز ایمن فضاپیمای اوریون به همراه چهار فضانورد خود، از طریق آداپتور فضاپیما روی موشک سیستم پرتاب فضایی (Space Launch System) در مدار بالای زمین مستقر می‌شود. از طرفی این دو کشور توافق کردند که توافقنامه حمل و نقل هوایی را مدرن کنند تا به شرکت‌های هواپیمایی ایالات متحده اجازه دهد بدون نیاز به توقف در ایالات متحده، بین عربستان سعودی و کشورهای ثالث بار حمل کنند، این یک حق مهم برای عملیات مرکز حمل بار است. شرکت‌های هواپیمایی عربستان سعودی نیز از همین حقوق برای خدمات در ایالات متحده برخوردار خواهند بود.

آمازون هم از همکاری با HUMAIN، شرکت نوآوری هوش مصنوعی تازه تأسیس عربستان سعودی، خبر داده برای سرمایه‌گذاری مشترک بیش از ۵ میلیارد دلاری برای ساخت یک «منطقه هوش مصنوعی» پیشگامانه در عربستان.

از طرفی ایالات متحده و عربستان سعودی بر تعهد خود به همکاری‌های عمیق‌تر فرهنگی، آموزشی و علمی از طریق امضای توافق‌نامه‌هایی بین موزه ملی هنر آسیایی موسسه اسمیتسونیان و کمیسیون سلطنتی العلا در مورد تحقیقات مشترک و نمایشگاهی با محوریت آثار باستانی پادشاهی‌های دادان و لحیانی در العلا، و بین باغ وحش ملی اسمیتسونیان و کمیسیون سلطنتی العلا برای حمایت از حفاظت از پلنگ عربی در معرض خطر انقراض از طریق ایجاد یک نمایشگاه اختصاصی در واشنگتن دی‌سی، تأکید کردند.

اما عربستان سعودی با قراردادهایی به ارزش بیش از ۱۲۹ میلیارد دلار، همچنان بزرگترین شریک فروش نظامی خارجی ایالات متحده است. با این روابط دفاعی بسته‌ قراردادی بین دو کشور امضا شد که بزرگترین قرارداد همکاری دفاعی در تاریخ ایالات متحده است. این توافق‌نامه مشارکت گسترده‌تر صنایع دفاعی ایالات متحده و همکاری‌های بلندمدت با نهادهای سعودی را به همراه خواهد داشت. 

شرکت DataVolt عربستان متعهد به سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری در مراکز داده هوش مصنوعی و زیرساخت‌های انرژی در ایالات متحده شده است. گوگل، DataVolt، اوراکل، Salesforce، AMD و اوبر متعهد به سرمایه‌گذاری ۸۰ میلیارد دلاری در فناوری‌های متحول‌کننده پیشرفته در هر دو کشور شده‌اند. شرکت‌های آمریکایی از جمله هیل اینترنشنال، جیکوبز، پارسونز و AECOM در حال ساخت پروژه‌های زیرساختی کلیدی مانند فرودگاه بین‌المللی ملک سلمان، پارک ملک سلمان، The Vault (دهکده فوق مدرن نئوم که به صورت عمودی ساخته شده است؛ برخلاف «THE LINE» شهر خطیِ این پروژه) شهر القدیه و دیگر پروژهایی هستند که در مجموع ۲ میلیارد دلار صادرات خدمات ایالات متحده را از آن خود می‌کند.

دیگر صادرات عمده شامل توربین‌های گازی و راهکارهای انرژی GE Vernova به ارزش 14/2 میلیارد دلار و هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۳۷-۸ برای شرکت AviLease به ارزش 4/8 میلیارد دلار است. در بخش مراقبت‌های بهداشتی، شرکت Shamekh IV Solutions  مبلغی برابر با 5/8 میلیارد دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری خواهد کرد؛ از جمله این سرمایه‌گذاری‌ها، ایجاد یک کارخانه در میشیگان برای راه‌اندازی یک مرکز تولید مایع IV با ظرفیت بالاست.

مشارکت‌های سرمایه‌گذاری بین دو کشور دربرگیرنده چندین صندوق خاص در بخش‌های مختلف با تأکید ویژه بر استقرار این بخش‌ها در ایالات متحده است؛ در این مورد از جمله می‌توان از موارد زیر نام برد: صندوق سرمایه‌گذاری انرژی ۵ میلیارد دلاری؛ صندوق فناوری هوافضا و دفاعی New Era به ارزش ۵ میلیارد دلار؛ و صندوق ورزشی جهانی Enfield Sports به ارزش ۴ میلیارد دلار؛ که هر کدام سرمایه و نوآوری قابل توجهی را به سمت صنایع آمریکایی هدایت می‌کنند، از طرفی مشاغل بسیاری را هم در سراسر ایالات متحده ایجاد می‌کنند.

همیشه پای نفت در میان است

عربستان سعودی در سفر دونالد ترامپ به این کشور، قول سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در ایالات متحده را داد اما تحلیلگران اقتصادی بر این باورند عربستان در حال حاضر با کسری بودجه مواجه است و این افزایش هزینه‌های بسیار دشوار خواهد بود، مگر اینکه قیمت نفت بالاتر رود؛ اما قیمت بالای نفت محاسبات ترامپ را پیچیده می‌کند. اگر چیزی وجود داشته باشد که ترامپ به اندازه معاملات اقتصادی بزرگ دوست داشته باشد، قیمت پایین بنزین است.

در برخی منابع از امکان سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری عربستان سعودی هم صحبت کرده‌اند. عدد بسیار بزرگی ا‌ست. در همین زمینه نشریه فرچون می‌نویسد یک تریلیون دلار، معادل کل ارزش ثروت حاکمیتی عربستان سعودی یا تولید ناخالص داخلی این کشور خواهد بود. برای اینکه این کشور بتواند این سطح از سرمایه‌گذاری را در ایالات متحده در درازمدت حفظ کند، احتمالاً نیازمند افزایش قیمت نفت است؛ چشم‌اندازی که مطمئناً ترامپ را عصبانی خواهد کرد.

جان اسفاکیاناکیس، اقتصاددان ارشد مرکز تحقیقات خلیج فارس در ریاض، به فرچون می‌گوید: «این عدد چشمگیر است، اما اهمیت آن در نهایت به عمق، جدول زمانی و قیمت نفت بستگی دارد. مگر اینکه درآمدهای نفتی افزایش یابد، تامین مالی چنین تعهداتی، در صورت عدم مدیریت محتاطانه، بر امور مالی بخش عمومی فشار خواهد آورد.» به گزارش گلف‌نیوز، نفت در حال حاضر حدود ۶۰ درصد از درآمد سعودی‌ها را تشکیل می‌دهد.

مایا سنوسی، اقتصاددان ارشد آکسفورد اکونومیکس، هم معتقد است: «این تعهدات البته باید با واقعیت روبه‌رو شوند، زیرا واقعاً بزرگ هستند. از نظر ما، موانع مالی عمومی ناشی از کاهش قیمت انرژی و تمرکز بر اولویت‌های داخلی چشم‌انداز ۲۰۳۰ به این معنی‌ است که وعده‌های اعلام‌شده احتمالاً تنها تا حدی در بازه زمانی چهار ساله محقق خواهند شد». 

چشم‌انداز ۲۰۳۰ با هدف تنوع‌بخشی به اقتصاد عربستان سعودی از طریق پروژه‌های عظیم عمرانی به دست خواهد آمد که هزینه آنها تا 1/5 تریلیون دلار تخمین زده شده است. بلومبرگ تخمین زده است که برای رسیدن به نقطه سربه‌سر در هزینه‌های عربستان سعودی، این کشور به قیمت نفت حداقل برابر با ۹۶ دلار در هر بشکه نیاز دارد. برآوردهای دیگر حتی از این رقم هم بالاتر رفته و از ۱۰۰ دلار در هر بشکه عبور می‌کند.

در زمان تنظیم این گزارش نفت خام معیار بین‌المللی برنت، 64/5 دلار در هر بشکه بود. این قیمت در ژانویه، که ترامپ به قدرت رسید، ۷۹ دلار بود؛ همین رقم هم برای رئیس‌جمهور ایالات متحده بسیاربالا بود.

او در ۲۳ ژانویه در مجمع جهانی اقتصاد اعلام کرد که «من از عربستان سعودی و اوپک می‌خواهم که قیمت نفت را پایین بیاورند. شما باید آن را پایین بیاورید، که صادقانه بگویم، تعجب می‌کنم که آنها قبل از انتخابات این کار را نکردند. این نشان‌دهنده علاقه زیاد آنها به من نبود.» اوپک و عربستان اندکی با این خواسته ترامپ همراه شدند و با اعلام افزایش تولید اوپک برای ماه مه و ژوئن، قیمت نفت کاهش یافت. در همین حال رویترز نوشت: «این اقدام سعودی‌ها مانند هدیه‌ای ناگفته به ترامپ است.» کلیتون سیگل، عضو ارشد برنامه امنیت انرژی و تغییرات اقلیمی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی هم معتقد است: «ترامپ از قبل پیروزی بزرگ خود را در برابر عربستان سعودی به دست آورده است.»

در حال حاضر عربستان سعودی در مواجهه با افزایش تولید سایر کشورهای اوپک پلاس مانند قزاقستان، عراق و امارات متحده عربی، بر حفظ سهم بازار خود اصرار دارد. این امر عربستان را به افزایش تولید سوق داده است. برخی از تحلیلگران معتقدند که این توافق ممکن است نشان‌دهنده حرکتی در جهت جلب نظر ترامپ باشد که همچنان خواستار کاهش قیمت نفت است. انتظار می‌رود سیاست‌های ترامپ، به‌ویژه اقدامات تعرفه‌ای که چین را هدف قرار می‌دهد، با کند کردن رشد اقتصادی چین و سرکوب بیشتر قیمت‌ها، تقاضای جهانی نفت را کاهش دهد. این امر می‌تواند تلاش‌های عربستان سعودی را برای برآورده کردن الزامات برنامه‌های اقتصادی‌اش پیچیده کند.

از این رو بسیاری از ناظران در مورد این قرارداد ۶۰۰ میلیارد دلاری تردید دارند و آن را به‌طور غیرمعمولی بزرگ می‌دانند. در اطلاعاتی که توسط کاخ سفید منتشرشده است جزئیات سرمایه‌گذاری‌ها در مجموع ۲۸۲ میلیارد دلار ذکر شده است؛ از جمله ۱۴۲ میلیارد دلار فروش تسلیحات ایالات متحده. پیش از این و در سال ۲۰۲۳ سرمایه‌گذاری مستقیم عربستان در ایالات متحده بالغ بر 9/5 میلیارد دلار رسید و این سرمایه‌گذاری‌ها بر بخش‌های حمل و نقل، املاک و مستغلات و خودرو متمرکز بود.

در سال ۲۰۲۴، تجارت کالای بین ایالات متحده و عربستان سعودی به رقم 25/9 میلیارد دلار دست یافت: صادرات ایالات متحده 13/2 میلیارد دلار، واردات 12/7 میلیارد دلار و مازاد تجاری کالا ۴۴۳ میلیون دلار.

آینده روابط چه می‌شود؟

محور اصلی سفر ترامپ، اعلام قراردادهای تجاری وعده‌داده‌شده ۶۰۰ میلیارد دلاری بود که عمدتاً برای سرمایه‌گذاری عربستان در اقتصاد ایالات متحده تاکید داشت اما گفته می‌شود پتانسیل افزایش به ۱ تریلیون دلار را هم دارد. این معاملات که همانطور که گفته شد بخش‌هایی مانند دفاع و امنیت، انرژی و هوش مصنوعی را در بر می‌گیرد عمدتاً به شکل تعهداتی برای سرمایه‌گذاری‌های عمده عربستان در شرکت‌های آمریکایی و خرید از آنهاست. ترامپ مدعی ا‌ست که سرمایه‌گذاری‌های عربستان می‌تواند تا دو میلیون شغل در ایالات متحده ایجاد کند.

با این حال، تحلیلگران با جست‌وجو در تاریخی نه‌چندان دور، این معاملات را شبیه به تفاهم‌نامه‌ ۴۰۰ میلیارد دلاری می‌بینند که در طول سفر پیشین ترامپ به ریاض در سال ۲۰۱۷ امضا شده بودند و بسیاری از آنها هرگز به نتیجه نرسیدند. ماهیت این تفاهم‌نامه‌ها، غیرالزام‌آور بودن و نیاز به پیگیری گسترده آنها به این معنی است که تبدیل شدن آنها به توافق‌نامه‌های عملی کاری پیچیده خواهد بود.

«مرکز عربی واشنگتن» در تحلیلی در این باره نوشت: آنچه که ترامپ به عنوان دستاورد سفر به عربستان برمی‌شمارد بیشتر یک پیروزی در روابط عمومی باشد تا یک پیشرفت اقتصادی جدی.

در واقعیت، عربستان سعودی فاقد ظرفیت سرمایه‌گذاری چنین مبالغ هنگفتی در ایالات متحده است. هزینه‌های سالانه آن به ندرت از ۳۵۰ میلیارد دلار فراتر می‌رود و صندوق ثروت ملی آن تنها دارایی‌هایی در حدود ۹۲۵ میلیارد دلار دارد. علاوه بر این، این کشور در سال 2025 با کسری بودجه پیش‌بینی ‌شده‌ بیش از ۶۷ میلیارد دلاری روبه‌رو است، درحالی‌که در سه‌ماهه اول سال، کسری ۱۵ میلیارد دلاری را ثبت کرده است که نسبت به 3/3 میلیارد دلار در مدت مشابه سال گذشته، افزایش قابل توجهی داشته است. 

به باور این اندیشکده، عربستان سعودی باید هزینه‌های سنگینی را بپردازد برای تأمین نیازهای داخلی و تأمین مالی پروژه‌های بزرگ خود با هدف تنوع‌بخشی به اقتصاد و عدم وابستگی به نفت، و آنها را در اولویت قرار دهد. بنابراین، احتمالاً بخش بزرگی از آنچه که ترامپ از آن به عنوان موفقیت بزرگ یاد می‌کند در حد نمایش باقی بماند. 

در بخش دیگری از تحلیل این مرکز آمده است: جالب اینجاست که این معاملات همکاری‌هایی در حوزه هوش مصنوعی را نیز دربر می‌گیرد؛ زمینه‌ای که عربستان سعودی مشتاق است خود را در آن به عنوان یک پیشگام جهانی معرفی کند. ایالات متحده تمایل خود را برای ارائه تراشه‌های هوش مصنوعی به اعراب نشان داده است و همکاری‌هایی بین شرکت‌های آمریکایی مانند آمازون و شرکت هوش مصنوعی تازه تأسیس HUMAIN عربستان اعلام شده است. عربستان آرزو دارد به قطب هوش مصنوعی منطقه تبدیل شود، درحالی‌که ایالات متحده به دنبال هدایت سرمایه‌گذاری‌های خلیج فارس از چین به بخش فناوری خود است.

اما «مرکز عربی واشنگتن» در عین حال تاکید دارد که ریاض به سرمایه‌گذاری بیشتر آمریکا در پروژه‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰ خود امیدوار است؛ پروژه‌هایی که به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و کاهش قیمت نفت با کاهش حجم و تغییر زمان‌بندی مواجه شده‌اند. 

این چالش‌ها مانع تلاش‌های عربستان برای ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانانش می‌شود؛ جوانانی که دولت دیگر نمی‌تواند آنها را در بخش دولتی جذب کند. در سال ۲۰۲۴، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در عربستان سعودی به پایین‌ترین سطح خود در 3 سال گذشته رسید. همزمان قیمت نفت در آوریل ۲۰۲۵ به زیر ۶۰ دلار در هر بشکه رسید، در حالی که قیمت سر به سر عربستان برای تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای خود در برخی منابع تا 100 دلار هم تخمین زده می‌شود. عربستان برای مقابله با این وضعیت، بیشتر به قرض گرفتن و به تأخیر انداختن یا کاهش ابتکاراتی مانند پروژه نئوم در دریای سرخ متکی است که در حال بررسی جامع و تنظیم جدول زمانی است.

اما این اندیشکده چرخش ترامپ به سمت مسئله سوریه را فرصت تازه‌ای می‌داند برای عربستان تا نقش منطقه‌ای خود را در شام تثبیت کند. ترامپ با اعلام اینکه ایالات متحده تحریم‌های سوریه را لغو خواهد کرد و با دیدار با احمدالشرع، رئیس‌جمهور سوریه، در ریاض به عربستان سعودی یک پیروزی سیاسی اعطا کرد. این اقدام غافلگیرکننده رفع تحریم‌ها، دروازه‌ای برای ایفای نقش بزرگ عربستان در سوریه و شامات است و حمایت علنی ترامپ از محمد بن‌سلمان به‌عنوان یک بازیگر کلیدی منطقه‌ای، به ریاض فرصتی می‌دهد تا نفوذ خود را در سوریه گسترش دهد؛ به‌ویژه با استفاده از قابلیت‌های اقتصادی خود تعادلی ایجاد کند بین قدرت نظامی و اطلاعاتی که ترکیه در آنجا مستقر کرده است با قدرت‌خواهان دیگر منطقه. با این حال، موانع کلیدی همچنان باقی است؛ از جمله مهمترین آنها حضور نظامی رو به رشد اسرائیل است در جنوب سوریه که دامنه نفوذ دولت جدید سوریه را محدود می‌کند. از دیگر نگرانی‌های جاری می‌توان به نقش گروه‌های مسلح در کشور و مسئله کردها اشاره کرد.

درحالی‌که به باور تحلیلگران مرکز عربی واشنگتن، مقامات سعودی امیدوار بودند که ترامپ درحالی‌که خواهان عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل است در خصوص دیگر خواسته‌های عربستان هم انعطاف‌پذیری نشان دهد؛ از جمله درباره برنامه هسته‌ای غیرنظامی عربستان. این موضوع در جریان سفر آوریل ۲۰۲۵ کریس رایت، وزیر انرژی ایالات متحده، به ریاض مطرح شد و گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اعلام توافق هسته‌ای در جریان سفر ترامپ افزایش یافت. اما هیچ توافقی حاصل نشد. 

به باور مرکز عربی واشنگتن همین روند در مورد پیمان دفاعی پیشنهادی بین دو کشور نیز صدق می‌کند. درحالی‌که عربستان سعودی مشتاق چنین پیمانی است اما وضعیت روابط این‌طور نشان می‌دهد که در حال حاضر در کنگره ایالات متحده، حتی در میان جمهوری‌خواهان، علاقه کمی برای پیشبرد این موضوع بدون پیوند دادن آن به عادی‌سازی روابط با اسرائیل وجود داشته باشد.

در ادامه این تحلیل آمده که: در طول این سفر، خرید بی‌سابقه ۱۴۲ میلیارد دلاری تسلیحاتی عربستان از ایالات متحده اعلام شد. با این حال همچنان تردیدهایی در مورد اینکه آیا این معاملات در مقیاس اعلام‌شده محقق خواهند شد یا خیر، وجود دارد و برخی از کارشناسان می‌گویند که این رقم چشمگیر احتمالاً شامل توافقات قبلی این دو کشور در حوزه نظامی هم باشد. همچنین مشخص نشده است که آیا این توافق دربرگیرنده فروش برخی از سلاح‌های پیشرفته مورد نظر عربستان سعودی، از جمله جنگنده‌های F-35 هم می‌شود یا خیر که اسرائیل احتمالاً به دلیل نگرانی در مورد حفظ برتری نظامی خود در منطقه با آنها مخالفت می‌کند.

درحالی‌که پروژه‌هایی چون درعیه، نئوم، لاین و... غول‌های بسیاری را جذب خود می‌کنند، یاسر الرمیان، رئیس صندوق ثروت ملی عربستان سعودی پیش از این گفته بود که این کشور قصد دارد درصد دارایی‌های صندوق را که در خارج از کشور سرمایه‌گذاری شده‌اند، کاهش دهد. به گفته او «ما بیشتر بر اقتصاد داخلی تمرکز داریم». در این میان تیم کالن، اقتصاددان و رئیس سابق هیئت نمایندگی صندوق بین‌المللی پول در عربستان سعودی، به نیویورک‌تایمز گفته است که معلوم نیست آنها چگونه به ۶۰۰ میلیارد دلار نزدیک خواهند شد، چه برسد به ۱ تریلیون دلار. کالن، ترامپ و بن‌سلمان را دو نفری توصیف می‌کند که «دوست دارند اعداد بسیار بزرگ را به این طرف و آن طرف پرتاب کنند».