تابلوی سود و زیان در صنایع بورسی

به گزارش اقتصادنیوز، گزارش ماهانه پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی درباره شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی نشان می‌دهد که سود اسمی این شرکت‌ها افزایش و تعداد شرکت‌های زیان‌ده کاهش یافته است.

از میان ۴۳۹ شرکت که اطلاعات آنها در دسترس بوده در سال ۹۸ معادل ۵۱ شرکت زیان‌ده وجود داشته که این تعداد نسبت به سال ۹7، ۱۲ واحد کاهش داشته است. البته در سه ماهه ۹۹ از ۴۲۶ شرکت 77 شرکت زیان‌ده وجود داشته که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۹ شرکت از تعداد شرکت‌های زیانده کمتر شده است. همچنین در شش ماهه ۱۳۹۹ از ۴۱۹ شرکت که صورتهای مالی مربوطه را منتشر کردند ۵۱ شرکت زیان‌ده وجود داشته که نشان می‌دهد که تعداد شرکت‌های زیان‌ده نسبت به مدت مشابه سال قبل 20 شرکت کاهش پیدا کرده است.

علاوه بر این اگرچه رشد سود اسمی عمدتاً ناشی از رشد قیمت‌ها است، اما مقایسه آن با رشد قیمت‌ها می‌تواند وضعیت سودآوری صنایع را مشخص کند. بر اساس آمار مجموع سود ۴۳۹ شرکت بورسی در سال ۹۸ نسبت به سال قبل ۵۶٫۸ درصد رشد داشته است. سود اسمی شرکت‌ها در سه ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲0٫۵7 درصد افزایش داشته است.

این نرخ رشد سود اسمی در مقایسه با نرخ رشدی که در سال ۱۳۹۸ بدست آمده است(یعنی ۵۶٫۸ درصد) کاهش در نرخ رشد سود اسمی را نشان می‌دهد. این کاهش نرخ رشد را می‌توان به شیوع کرونا و تعطیلی برخی واحدها نسبت داد چرا که این کاهش نرخ رشد در شش ماهه جبران می‌شود و مجموع سود اسمی ۴۱۹ شرکت در شش ماهه ۱۳۹۹ حدود ۶۴٫۸ درصد رشد می‌کند. 

در 6 ماه ابتدایی 1399، در میان گروه‌های صنعتی بیشترین نرخ رشد سود اسمی را گروه محصولات غذایی دارد. همچنین تنها گروه خودروسازی و ساخت قطعات رشد منفی داشته است. به گونه‌ای که از مجموع ۳۶ شرکت در بازه سال ۱۳۹۸ ، سه ماهه ۱۳۹۹ و شش ماهه 1399 به ترتیب 10، ۱۵ و ۱0 شرکت زیان‌ده دارند و در مجموع سود خالص کل شرکت‌های این صنعت در دوره‌های اخیر منفی بوده است.

اگرچه زیان شرکت‌های این صنعت در سال ۹۸ نسبت به سال ۹7 کاهش ۵۴ درصدی داشته است ولی به رشد مثبت نرسیده است و به‌علاوه زیان این شرکت‌ها در سه ماهه و شش ماهه ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل بیشتر شده است. در بین صنایع رشد سود اسمی صنایع دارویی و محصولات غذایی به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر از صنایع دیگر بوده است به گونه‌ای که در شش ماهه ۱۳۹۹ رشد سود خالص اسمی صنایع دارویی و محصولات غذایی نسبت به مدت مشابه به ترتیب ۸۳٫۵ و ۱۹۵ درصد بوده است. صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی که عمدتاً صادراتی هستند نیز در شش ماهه ۱۳۹۹ رشد سود خالص اسمی به ترتیب ۴۸٫۳ و ۶۴٫7 درصدی داشته‌اند. این نرخ‌های رشد نسبت به نرخ‌های رشد سود این صنایع در سال ۹۸ افزایش داشته است.

کاهش نرخ رشد تولید صنعتی

شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در آذرماه ۵٫۲ درصد نسبت به مدت مشابه رشد داشته است. با توجه به رشد بالای ۶ درصد این شاخص در مهرماه و آبان ماه (نسبت به مدت مشابه) می‌توان گفت که روند افزایشی رشد تولید صنعتی در آذرماه متوقف شده است. رشد تولید صنعتی در طول ماههای سال ۱۳۹7 روند کاهشی داشته اما تقریباً در تمام ماه‌های سال ۹۸ (بهجز اسفند ماه) رشد تولید صنعتی روند افزایشی داشته است.

اما روند افزایشی نرخ رشد در اسفندماه ۹۸ به دلیل شیوع ویروس کرونا و تعطیلی‌های واحدهای صنعتی متوقف شد و این امر باعث شد که تولید شرکت‌های صنعتی در فروردین ماه ۹۹ نسبت به ماه مشابه سال گذشته حدود ۱۱٫۹ درصد کاهش داشته باشد. البته روند بهبود رشد تولید شرکت‌های بورسی از اردیبهشت‌ماه ۹۹ آغاز شد و تا آبان ماه که رشد بالای ۶ درصد نسبت به مدت مشابه بدست آمد، این روند رو به بهبود ادامه پیدا کرد.

در آذرماه در بیشتر صنایع رشد تولید نسبت به مدت مشابه پایین‌تر از رشد در آبانماه بوده است و پیرو آن شاخص تولید صنعتی نیز به رشد ۵٫۲ رسید. دلیل کاهش رشد تولید به این برمی‌گردد که در ماه‌های ابتدایی سال ۱۳۹۸ سطح تولید در بیشتر صنایع پایین بود و این سطح پایین تولید با رشد بالایی که در نیمه دوم سال ۱۳۹۸ در صنایع اتفاق افتاد جبران شد و افزایش پیدا کرد. از این رو طبیعی است که رشدهای نسبت به مدت مشابه سال قبل در نیمه اول سال ۱۳۹۹ (با توجه مقایسه با سطح پایین تولید) بالاتر باشد و در نیمه دوم سال ۱۳۹۹ کاهش داشته باشد.

در این گزارش بر چند نکته مهم تاکید شده است. اول اینکه رشد تولید آذرماه (نسبت به مدت مشابه) در تمام صنایع به‌جز صنعت محصولات دارویی، فلزات اساسی و فرآورده‌های نفتی کمتر از آبان ماه بوده است. همچنین تولید صنعت محصولات شیمیایی در آذرماه کمتر از یک درصد پایین‌تر از آبان ماه بوده است ولی رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل تقریباً در این صنعت ثابت بوده است و در آذر رشد ۴٫۵ درصد نسبت به مدت مشابه را حفظ کرده است.

نکته بعدی که از آمارها استنباط می‌شود این است که تولید صنعت فلزات اساسی اگرچه در آذرماه نسبت به آبانماه کاهش قابل توجه داشته است اما نسبت به مدت مشابه رشد کمتر از ۱ درصد را نشان می‌دهد. بعد از رشد بالای ۱۸ درصد در شهریور و مهر تولید صنعت خودروسازی و قطعات، در آبان رشد این صنعت به بالای ۱7 درصد و در آذر نیز به ۱۶٫۱ رسید. با توجه به بالا بودن سطح تولید در زمستان ۱۳۹۸ انتظار ادامه کاهش رشد تولید این صنعت (البته در محدوده مثبت) برای ماه‌های باقی مانده سال می‌رود.

کاهش تقاضا برای تولیدات صنعتی

گزارش پژوهشکده پولی و بانکی نشان می‌دهد که رشد تولید از رشد فروش (افزایش موجودی انبار محصولات نهایی) پیشی گرفته و رشد تولید در آذرماه نسبت به آبان کاهش یافته است که نشان می‌دهد تقاضای مؤثر بالفعل (داخلی و صادراتی) محصولات صنعتی با رشد تولید ماه‌های اخیر پوشش داده شده و برای ادامه روند افزایشی رشد تولید نیاز به ایجاد ظرفیت جدید برای تقاضای محصولات صنعتی کشور است.

روند تغییرات موجودی انبار صنایع بورسی نشان می‌دهد که اولا تغییرات در موجودی انبار در مجموع صنایع در سالهای اخیر (به جز ماه فروردین و اردیبهشت ۹۹ که به خاطر شوک کرونا کاهش شدید عرضه وجود داشت) زیر ۳ درصد از تولید است. دوم اینکه با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و اینکه بسیاری از صنایع در زیر ظرفیت اسمی خود تولید می‌کنند، می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که مهم‌ترین بازدارنده رشد تولید در بین صنایع محدودیت در تقاضای داخلی و خارجی است. از این رو بهبود در تقاضا می‌تواند محرک رشد تولید به حساب بیاید. در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا وجود دارد و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف جهت هم خواهد بود.

به این معنی که چون تغییرات رشد تولید ریشه در افزایش تقاضا دارد و افزایش تقاضا از طریق کاهش موجودی انبار نیز خود را نشان می‌دهد. از این رو کاهش و افزایش نمودار رشد تولید صنعتی و تغییرات موجودی انبار در دوره‌های اخیر در خلاف جهت همدیگر بوده است. در ماه‌های اخیر رشد مثبت همزمان با کاهش موجودی انبار شد که نشان می‌دهد تقاضای محصولات صنعتی بهبود پیدا کرده و رشد فروش از رشد تولید پیشی گرفته است.

در این بین صنایع شیمیایی و کانی‌های غیرفلزی صنایعی هستند که فروش آنها به طور قابل ملاحظه ای از تولید آنها بیشتر است و همین امر به صورت کاهش موجودی انبار نشان داده شده است. از طرف دیگر در صنعت خودروسازی و فلزات اساسی رشد تولید با اختلاف قابل ملاحظه‌ای بالاتر از رشد فروش بوده است. در صنعت فلزات اساسی که رشد تولید مثبت بین صفر و یک دارد، در آذر ماه رشد فروش منفی ۵ درصد را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده است این روند در سه ماهه اخیر در این صنعت دیده می‌شود و رشد تولید نزدیک صفر با رشد فروش منفی بوده است. در صنعت خودروسازی علی‌رغم اینکه تولید رشد بالای ۱۶ درصد را تجربه کرده است، رشد فروش نسبت به مدت مشابه در حدود صفر است که همین امر باعث افزایش ۱۶٫۸ درصدی موجودی انبار در این صنعت شده است.

کاهش نرخ رشد صنایع صادراتی

در آبان ماه و آذرماه، بعد از مدت‌ها رشد تولید شرکت‌های صادراتی از رشد شرکت‌های غیرصادراتی کمتر شده است. این تغییر را می‌توان اینگونه تفسیر کرد که وضعیت فعلی صادرات که در سال ۱۳۹۸ و نیمه اول ۱۳۹۹ محرک افزایش رشد تولید بوده است، در دو ماه اخیر این نقش را ندارد. در این دوره مانند ماه‌های دیگر در سال ۱۳۹۹ رشد شاخص تولید محصولات نهایی (مصرفی و سرمایه‌ای) بیشتر از رشد شاخص تولید کالاهای واسطه‌ای بوده است و در این بین رشد تولید محصولات مصرفی بیشتر از رشد گروه‌های دیگر بوده است.

در این گزارش به منظور بررسی اثر صادرات بر رشد تولید، شرکتها بر اساس درجه صادرات محوری به دو گروه صادرات‌محور شدید و کم تقسیم شده است. از ابتدای سال ۱۳۹۸ که روند رو به افزایش رشد تولید صنعتی شروع شد تا مهرماه ۱۳۹۹ همواره رشد شرکت‌های صادراتی از شرکتهای غیرصادراتی بیشتر بوده است و در واقع به نوعی محرک افزایش رشد در این بازه زمانی را می‌توان صادرات و شرکت‌های صادرات‌محور دانست. در آبان و آذر ۱۳۹۹ که روند کاهشی رشد تولید آغاز شده است رشد شرکت‌های صادرات‌محور نیز از رشد شرکت‌های غیر صادراتی کمتر شده است. از این رو به نظر می‌رسد که افزایش بیشتر صادرات محصولات صنعتی و در پی آن رشد تولید محصولات صادرات‌محور در کشور نیاز به گشایش در بازارهای خارجی و گسترش بازارهای صادراتی دارد.

بهبود وضعیت صنایع واردات‌محور

در گزارش پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، برای اینکه اثر واردات بر رشد تولید صنایع مشخص شود شرکت‌ها بر اساس درجه وابستگی به واردات به دو گروه واردات‌محور شدید و واردات‌محوری کم تقسیم شده‌اند و رشد تولید در این دو گروه در دوره‌های مختلف باهم مقایسه شده است. در ماه‌های گذشته تفاوت رشد شرکتهای واردات‌محور با سایر شرکت‌ها قابل ملاحظه بوده و کاهش رشد تولید صنعتی در ماه‌های قبل عمدتاً ناشی از کاهش رشد تولید شرکت‌های واردات‌محور بوده است. به‌گونه‌ای که در شهریور ماه شرکت‌های واردات‌محور رشد منفی ۱۲٫۴ درصدی داشته و شرکت‌های غیر واردات‌محور تنها منفی ۱٫۵ درصد بوده است.

اما در مهرماه این شکاف رشد کاهش یافته و رشد شرکت‌های واردات‌محور در این ماه به‌طور متوسط تنها ۵٫۵ درصد کمتر از سایر شرکت‌ها بوده است و این اختلاف در دی ماه به ۱٫۵ درصد رسیده است. از این رو می‌توان گفت که شرکت‌ها توانسته‌اند خود را با محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها وفق دهند و تولیدات بر پایه واردات روند مثبتی داشته باشد. از این رو می‌توان گفت که در ماه‌های اخیر محدودیت‌های وارداتی مانع اصلی برای رشد تولید صنعتی نبوده است و متوسط رشد دو گروه شرکت با وابستگی شدید به واردات و سایر شرکت‌ها در زمستان ۹۸ کمتر از ۲ درصد بوده است.

شوک به تولید ناشی از شیوع کرونا در شرکت‌های واردات‌محور اثر کمتری نسبت به سایر شرکت‌ها داشته است. به گونه‌ای که در فروردین ماه ۹۹ تولید در شرکت‌هایی که واردات‌محورتر بوده‌اند کمتر کاهش داشته است. در ماه‌های اخیر رشد تولید این دو گروه به هم نزدیک شده است و در آذرماه اختلاف رشد تولید این دو گروه به زیر ۳ درصد رسیده است.

در نمودار بالا قسمت‌های هاشور کمرنگ خورده دوره‌هایی را مشخص می‌کند که رشد تولید در شرکت‌های وابسته به واردات پایین‌تر از سایر شرکت‌های با وابستگی کمتر به واردات بوده است و در آن دوره‌ها موانع وارداتی مانع بالقوه رشد تولید به حساب می‌آید و دوره‌هایی که هاشور پررنگ خورده اثر محدودیت واردات عمیق‌تر است.

پیشی گرفتن نرخ رشد کالاهای مصرفی 

در سال ۹7 و ۹۸ بیشترین کاهش تولید مربوط به کالاهای نهایی (مصرفی و سرمایه ای) بوده است و تولید کالاهای واسطه‌ای در این دوره کاهش به مراتب کمتری را تجربه کرده است. دو دلیل برای افت بیشتر تولید کالاهای نهایی وجود دارد. اول اینکه این محصولات عموماً واردات‌محور بوده و وابستگی به واردات در بین این محصولات بیشتر از محصولات واسطه‌ای است. ثانیاً بازار هدف محصولات واسطه‌ای عمدتاً صادراتی هستند و از آنجا که رشد صادرات با افزایش نرخ ارز صرفه بیشتری نیز داشته است، طبیعی است که کاهش تولید در محصولات واسطه‌ای به اندازه محصولاتی که بازار هدف آنها داخلی است باشد.

روند کاهش تولید در سال ۹7 در کالاهای مصرفی به مراتب بیشتر از کالاهای سرمایه‌ای است. البته بازگشت نمودار کاهشی رشد کالاهای مصرفی نیز در سال ۹۸ سریع‌تر بوده است. از طرف دیگر از اردیبهشت ۹۹ به بعد رشد تولید کالاهای نهایی (ازجمله مصرفی و سرمایهای) به دلیل محدودیتهای وارداتی ناشی از تحریمها و رشد نرخ ارز که منجر به ارزان‌تر شدن کالاهای داخلی نسبت به کالاهای وارداتی شده است، بیشتر از رشد کالاهای واسطه‌ای بوده است.

در آذر ماه رشد شاخص تولید کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب به ۱۱٫7 و ۴٫۹ درصد بوده در حالی که رشد شاخص تولید کالاهای واسطه ۲٫۶۵ بوده است. همچنین با توجه به اینکه در ماههای ۱۳۹۹ رشد تولید کالاهای مصرفی بیشتر از رشد تولید کالاهای واسطه و سرمایه‌ای بوده می‌توان گفت که افزایش تقاضای کالاهای مصرفی داخلی یکی از محرک‌های رشد تولید صنعتی در سال ۱۳۹۹ بوده است. نکته دیگر اینکه اگرچه شاخص تولید کالاهای سرمایه‌ای نسبت به آذرماه ۱۳۹۸ حدود ۴٫۸۸ درصد رشد مثبت داشته اما نسبت به آذر ۱۳۹7 حدود ۱ درصد و نسبت به آذر ۱۳۹۶ حدود ۱۳٫7 درصد کاهش داشته است. البته این صنایع بخشی از ظرفیت تولید خود را به دلیل تحریم‌ها از دست داده‌اند و در صورت گشایش در روابط خارجی می‌توان انتظار رشد در این صنایع داشت.

رشد تولید کالاهای واسطه‌ای در سال‌های اخیر همواره روند باثبات‌تری نسبت به رشد محصولات نهایی داشته است. رشد این محصولات بعد از یک سال رشد مثبت در فروردین ماه ۹۹ منفی شد و بعد از آن با روند ملایمی از رشد منفی به رشد مثبت ۲٫۶۵ در آذرماه (نسبت به مدت مشابه سال قبل) رسیده است.