آرزوی اسرائیل برای مرگ برجام

شانس کم توافق و «کارزار فشرده» تل آویو

مذاکرات احیای برجام دوباره متوقف شده ­اند و حالا شانس کمی وجود دارد تا دوماه دیگر و پیش از انتخابات میان دوره­ای آمریکا توافقی حاصل شود. لارا روزن در گزارش اخیر خود مدعی شده آخرین پاسخ طرف ایرانی مذاکرات را دوباره به تعویق انداخته و اسرائیل معتقد است توافق در آینده نزدیک محتمل نیست. نخست وزیر اسرائیل، یائیر لاپید هفته گذشته گفته بود که دولتش درگیر «کارزاری فشرده» برای جلوگیری از توافق است و حالا شاید آنها بیش از هر زمانی به این هدف نزدیک شده باشند.

این هفته لاپید با انتشار عکسی مقابل جنگنده­های اف-35 که اسرائیل از شرکت لاکهید مارتین خریداری کرده، سعی در انتقال این پیام داشت که همزمان با تلاشهای اسرائیل برای توقف روند توافق، آماده­ هر سناریو و تهدید دیگری نیز هست.

سهم سنگ اندازان

از آن­جایی که آمریکا و ایران هردو مواضع غیرمنعطفی در طی مذاکرات اتخاذ کرده ­اند، هر دو طرف در این زمینه مسئولیت دارند، اما طرف اسرائیلی هم با سنگ ­اندازی، در این شکست سهم قابل توجهی داشته است. دولت اسرائیل به غیر از اعمال فشار سیاسی به واشنگتن، با عملیات­های خرابکارانه و ترور مخفیانه شرایط را برای طرف ایرانی دشوارتر کرده است.

تلاش اسرائیل برای توقف روند برجام از تلاش آنها برای توقف برنامه اتمی ایران اماّ موفق تر بوده است. حملات اسرائیل نقش عمده­ ای در تحریک ایران به گسترش این تاسیسات ورای هر زمانی در گذشته داشته است. در نتیجه­ این حملات که قرار بود پیشرفت برنامه­ اتمی ایران را کند کند، ایران بیش از هر زمانی به این برنامه سرعت داده و به سطح بالایی از اورانیوم 60% غنی شده دست یافته ­است. همچنین این کشور سطح همکاری با آژانس بین ­المللی انرژی اتمی را هم به شدت کاهش داده ­است.

این پیشروی ­ها دولت بایدن را تحت فشار قرار داده­ تا نتواند امتیاز معناداری به ایران بدهد که بتواند مذاکرات را به نتیجه برساند. همزمان دولت آمریکا در دو سال و نیم گذشته، از طریق جلسات مشاوره منظم و همچنین  با فروش هواپیماهای سوخت رسان که اسرائیل برای اهداف جنگی با مسافت زیاد به آن­ها نیاز دارد، تمام تلاش خود را برای اطمینان دادن به اسرائیل کرده ­است. در پاسخ به این­ها اما، اسرائیل قدردانی زیادی نشان نداده است.

تنها نگران واقعی شکست مذاکرات 

تا پیش از این، در میان دولت­های اروپایی خوشبینی زیادی وجود داشت که توافق قریب الوقوع است. هفته پیش امانوئل مکرون ابراز امیدواری کرده بود که مذاکرات در روزهای آتی به نتیجه می­ رسد اما بار دیگر این امیدواری بی جا بود.به نظر می رسد که مقام­های اروپایی تنها کسانی هستند که واقعاً نگران نتیجه­ مذاکرات هستند. اگر برای تلاش­های مداوم میانجی­های اروپایی نبود، مذاکرات خیلی پیش از این شکست خورده­ بودند.

به نظر می رسد تهران و واشنگتن در چنین نگرانی هایی چندان شریک نیستند و هیچکدام حاضر به کوتاه آمدن از مواضع خود نیستند. ایران همچنان خواستار توقف پرونده آژانس در مورد تحقیقات ادعایی از سایتهای اعلام نشده است -خواسته ­ای که به مانعی سخت در مسیر توافق مبدل شده است. با این همه، حتی اگر دو طرف اختلافات را کنار بگذارند و توافقی حاصل شود، باز احتمال این وجود دارد که آمریکا دوسال دیگر از آن خارج شود.

از شروع دوره ریاست جمهوری بایدن اضطرار کمی برای بازیابی توافق وجود داشت. حالا یک سال ونیم از شروع مذاکرات می گذرد و هنوز توافقی حاصل نشده است. دولت بایدن به جای بازگشتی سریع به توافق، رویه آهسته ­ای را پیش گرفت که منجر شد بازه­ ی پیش از اتمام دوره روحانی را از دست بدهد.

ایالات متحده به جای قبول تقصیر برای خروج از توافق، مسئولیت احیای توافق را به عهدهی ایران گذاشت. همچنین تحریم­های تحت کارزار فشار حداکثری نیز در طول مذاکرات بر جای خود باقی بودند.همچنین در طول روند مذاکرات آمریکا همواره توپ را به زمین ابران انداخته­ است.

در مقابل دولت رئیسی هم تلاش کرده بیشتر چانه ­زنی کند و تلاش کند امتیازاتی بیشتری نسبت به دولت قبل را به دست آورد.

دولتی که ریسک نمی کند

درحالی که همه طرف­ها می­دانند که شکست مذاکرات تنش­ها را زیادتر می­ کند و حتی می­ تواند به یک بحران اتمی ختم شود، به نظر می رسد آمریکا مایل نیست ریسکی کند که شاید بتواند گره از کار مذاکرات را باز کند. خود بایدن هم تقریباً هیچ اظهار نظری در رابطه با مذاکره نکرده است بجز اینکه گفته­ است اگر مذاکره به نتیجه نرسد گزینه های دیگری را در پیش خواهد گرفت.

دولت آمریکا نمی ­خواهد مذاکره شکست بخورد اما در عین حال حاضر نیست با هدف پیشرفت مذاکرات امتیاز بیشتری به ایران بدهد. در این وضعیت اگر هیچ یک از طرف­ها تغییر معناداری در موضع خود ایجاد نکنند، احتمال روزافزونی وجود دارد که توافق شکست بخورد.

فرصت اندک پیش رو

این تصور که آمریکا برای احیای توافق محدودیت زمانی ندارد نیز تصوری اشتباه است. اگر توافق تا پیش از انتخابات میان دوره ­ای حاصل نشود، احتمال کمی وجود دارد که پیش از سال جدید  میلادی نیز به نتیجه برسد. پس از آن ایران انگیزه به مراتب کمتری برای توافق خواهد داشت. برجام در زمان اجرای کامل آن منافع نسبتاً کمی برای ایران داشت و حالا نیز چهار سال و نیم است که هیچ منفعتی نداشته است. حالا نیز بعید است که چشم­ انداز دوسال رهایی از تحریم ایران را تشویق به همراهی کند.

چهار سال گذشته نشان داد که وقتی پای برنامه ­ی هسته ­ای ایران درمیان باشد، تحریم و خرابکاری چقدر می تواند تاثیر عکس داشته باشد.کما این که اگر به خاطر فشار حداکثری و حملات اسرائیل نبود، برنامهی اتمی ایران می توانست عقب ­تر از حالا و شرایط به مراتب مساعد­تر باشد. حالا هم تنها یک توافق عادلانه که منافع همه طرف­ها را تامین می­ کند می تواند به منع اشاعه سلاح­های هسته ­ای بیانجامد.

الان تنها زمانی ا­ست که می­ توان یکی از قوی­ترین توافق های منع توسعه سلاح هسته­ای را نجات داد. اگر آمریکا و ایران این فرصت را غنیمت نشمارند، شاید همه ما در آینده حسرت این روز را بخوریم.