پاکستان درحال جنگ در دو جبهه | اسلام آباد از تغییر رژیم در افغانستان حمایت می‌کند؟ | چین میانجی‌گر می‌شود

به گزارش اقتصادنیوز، در آوریل گذشته، زمانی که وزیرخارجه پاکستان برای دیدار با وزیرخارجه طالبان وارد کابل شد، بسیاری آن را نشانه بازتنظیم روابط میان دو کشور تلقی کردند. پس از این دیدار، جلسات دیگری در ماه مه و اوت با میانجیگری چین، برگزار شد و این احساس را تقویت کرد.

اسلام‌آباد اعلام کرده که در جریان این نبردها بیش از ۲۰۰ جنگجوی طالبان افغان را کشته است، در حالی که دولت طالبان مدعی است ۵۸ سرباز پاکستانی جان خود را از دست داده‌اند. این تلفات سنگین نشان می‌دهد که آشتی موقتی دو کشور چقدر شکننده بوده است.

 عبید حسین در الجزیره نوشت: پاکستان در ماه‌های اخیر شاهد افزایش چشمگیر حملات به نیروهای امنیتی خود، به‌ویژه در استان مرزی خیبر پختونخوا بوده است. این کشور طالبان را متهم به دادن اجازه به گروه‌های مسلح، برای حملات فرامرزی از خاک افغانستان می‌کند.

طالبان این اتهام را رد کرده است. شب پنجشنبه، انفجارها و تیراندازی‌های سنگینی در کابل گزارش شد. اسلام‌آباد دخالت در این حوادث را نه تأیید کرد و نه تکذیب ، اما دولت طالبان مدعی شد که پاکستان مسئول حملات در کابل و در یکی از استان‌های شرقی افغانستان است و قول داد که تلافی خواهد کرد.

در شامگاه شنبه، آتش درگیری دوباره شعله‌ور شد. پاکستان تأیید کرد که در این حملات ۲۳ سربازش کشته و ۲۹ نفر زخمی شده‌اند و ادعا کرد که نیروهایش کنترل بیش از ۲۱ پاسگاه در خاک افغانستان را در دست گرفته‌اند. طالبان هنوز آمار تلفات خود را تأیید نکرده است.

خبر مرتبط

شوک درگیری‌های شبانه طالبان و پاکستان به منطقه | ریشه تاریخی یک منازعه مرزی

اقتصادنیوز: ریشه‌ی اختلافات میان افغانستان و پاکستان به ترسیم «خط دوراند» در سال ۱۸۹۳ بازمی‌گردد؛ مرزی که توسط امپراتوری بریتانیا تعیین شد. دولت افغانستان از به رسمیت شناختن این خط به‌عنوان مرز بین‌المللی خودداری کرد و آن را میراث استعمار بریتانیا دانست.

تنشی که یادآور روابط پرتنش با هند است

گرچه درگیری‌های شدید فعلاً فروکش کرده است، اما بسیاری از تحلیلگران این بحران را با روابط متشنج پاکستان و هند مقایسه می‌کنند. چند ماه پیش، دهلی‌نو، اسلام‌آباد را مسئول کشته شدن ۲۶ غیرنظامی در کشمیر تحت کنترل هند دانست.

پاکستان این اتهام را رد کرد، اما به گفته‌ ناظران، اسلام‌آباد اکنون در پی ایجاد مرزبندی‌های جدید در روابط خود با طالبان است؛ پیامی روشن مبنی بر این‌که هرگونه حملات فرامرزی می‌تواند با پاسخ نظامی در داخل خاک افغانستان روبه‌رو شود. این همان سیاستی است که دولت نارندرا مودی در برابر پاکستان در پیش گرفت، سیاستی که اسلام‌آباد آن زمان به‌شدت به آن اعتراض کرده بود.

در ماه مه، هند با حملات هوایی و پهپادی به خاک پاکستان، پاسخ داد و درگیری چهارجانبه‌ای را رقم زد که دو کشور در آن از موشک، پهپاد و توپخانه استفاده کردند. به گفته‌ کارشناسان، روابط کنونی پاکستان و افغانستان نیز به‌سمت همان الگوی خطرناک می‌رود؛ تنش دائمی با دوره‌های کوتاه آتش‌بس.

این تغیییر چشم‌انداز میان پاکستان و افغانستان نشان می‌دهد که اگرچه ممکن است که درگیری‌ها کاهش یافته باشند، اما تنش‌ها احتمالا در هفته‌های آینده تشدید خواهند شد و دستیابی به یک توافق پایدار همچنان دور از دسترس است.

ریشه درگیری چیست؟

در میان گروه‌های مسلح فعال در افغانستان، اسلام‌آباد بیشترین نگرانی را از  طالبان پاکستان (TTP) دارد. این گروه در سال ۲۰۰۷ و در جریان «جنگ علیه تروریسم» شکل گرفت و از آن زمان حملات متعددی علیه دولت پاکستان انجام داده است.

تحریک طالبان پاکستان خواستار اجرای سخت‌گیرانه‌ شریعت اسلامی، آزادی زندانیان خوئ و لغو ادغام مناطق قبیله‌ای با ایالت خیبر پختونخوا است.

اگرچه این گروه از نظر سازمانی از طالبان افغانستان مستقل است، اما از نظر ایدئولوژیک با یکدیگر هم‌سو هستند.

اسلام‌آباد، دولت طالبان را متهم می‌کند که پناهگاهی امن را برای تحریک طالبان و گروه‌های دیگر مانند ارتش آزادی‌بخش بلوچستان (BLA) و شاخه‌ی خراسان داعش (ISKP) فراهم کرده است.

افزایش چشمگیر حملات

از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱، فعالیت‌های تحریک طالبان پاکستان افزایش چشمگیری داشته است.

بر اساس داده‌های منتظر شده، این گروه در یک سال گذشته دست‌کم ۶۰۰ حمله یا درگیری با نیروهای امنیتی پاکستان داشته اند که میزان آن، نسبت به سال‌ 2024، افزایش چشم‌گیری داشته است. در روزهای اخیر نیز چندین حمله مرگبار، منجر به کشته شدن بیش از 24 سرباز پاکستانی شده است. از جمله حادثه‌ی مرگبار ۸ اکتبر که تلفات سنگینی بر جای گذاشت.

نگرانی منطقه‌ای و نقش قدرت‌های میانجی

قدرت‌های منطقه‌ای از جمله چین، ایران و روسیه بارها از طالبان خواسته‌اند تا گروه‌های مسلح از جمله تحریک طالبان پاکستان را از بین ببرد. این درخواست بار دیگر در نشست «قالب مسکو» در اوایل اکتبر تکرار شد؛ نشستی که وزیر خارجه‌ی طالبان، امیرخان متقی، نیز در آن شرکت داشت.

عبدالباسط، پژوهشگر مطالعات افراط‌گرایی در مدرسه‌ مطالعات بین‌المللی راجاراتنام سنگاپور معتقد است که در روزهای آینده تلاش‌های دیپلماتیک تازه‌ای از سوی کشورهای دارای نفوذ در هر دو طرف، مانند چین و کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج فارس، آغاز خواهد شد.

او به الجزیره گفت: مقامات اسلام‌آباد و کابل احتمالا در کشور سومی دیداری را برای ازسرگیری گفت‌وگو خواهند داشت، اما تنش‌ها همچنان ادامه خواهد داشت، ممکن است گاهی فروکش کند و گاهی شعله‌ور شود. نمی‌توان احتمال درگیری دوباره در مرز را رد کرد.

بن‌بست دیپلماتیک و امید به میانجی‌گری چین

سیما الهی بلوچ، سفیر پیشین پاکستان و از اعضای مذاکرات غیررسمی میان دو کشور می‌گوید: اسلام‌آباد تاکنون نتوانسته طالبان را برای جلوگیری از استفاده گروه‌های تروریستی از خاک افغانستان، برای حمله علیه پاکستان قانع کند. او تأکید کرد: هر دو طرف باید درک کنند که چنین درگیری‌هایی همکاری دوجانبه را تضعیف و ثبات منطقه را تهدید می‌کند. چین که بر هر دو کشور نفوذ دارد، می‌تواند نقش میانجی را برای کاهش تنش‌ها ایفا کند.

با وجود کاهش موقت درگیری‌ها، تحلیلگران می‌گویند که مقامات پاکستانی دیگر به‌سختی می‌توانند از افزایش تلفات نیروهای امنیتی در داخل کشور چشم‌پوشی کنند، تلفاتی که اسلام‌آباد منشأ آن‌ها را از خاک افغانستان می‌داند.

بر اساس داده‌های مرکز پژوهش‌ها و مطالعات امنیتی مستقر در اسلام‌آباد، تنها در نه ماه نخست سال جاری، بیش از ۲۴۰۰ نیروی امنیتی پاکستان کشته شده‌اند، آماری که به احتمال زیاد، این سال را به مرگ‌بارترین سال در یک دهه اخیر پاکستان تبدیل می‌کند.

پاسخ متقابل پاکستان به حملات مرزی

عبدالباسط، پژوهشگر مطالعات امنیتی در سنگاپور می‌گوید: اسلام‌آباد در تلاش است تا مرزبندی‌های جدیدی را تعریف کند؛ وضعیتی که در آن هر حمله‌ای که از خاک افغانستان صورت بگیرد، چه از سوی تحریک طالبان پاکستان (TTP) یا هر گروه دیگر، عواقب مشخصی را برای کابل به همراه داشته باشد.

او توضیح می‌دهد: هر حمله‌ای که از افغانستان سرچشمه بگیرد، با همان شدت در خاک افغانستان پاسخ داده خواهد شد. پیام پاکستان این است که طالبان افغان با تسهیل چنین حملاتی، خود به هدفی مشروع تبدیل می‌شوند.

عبدالباسط تأکید می‌کند که این رویکرد جدید پاکستان شباهت زیادی به سیاستی دارد که دهلی‌نو پس از حمله مرگ‌بار آوریل در کشمیرِ تحت کنترل هند، در قبال پاکستان اتخاذ کرد. با این حال، او بر یک تفاوت کلیدی تأکید می‌کند: برخلاف تقابل نظامی میان هند و پاکستان که از نظر تسلیحاتی متوازن‌تر است، تفاوت قدرت نظامی میان پاکستان و طالبان بسیار چشمگیر است.

او یادآور می‌شود که در درگیری‌های ماه مه با هند، ارتش پاکستان توانست چندین جنگنده هندی را سرنگون کند. اما طالبان، با وجود تجربه طولانی در جنگ‌های چریکی و شکست دادن نیروهای خارجی، فاقد تجهیزات و آموزش حرفه‌ای در برابر ارتش منظم و قدرتمند پاکستان هستند.

صبر اسلام‌آباد در حال تمام شدن است

عامر رضا، استاد علوم سیاسی دانشگاه پیشاور می‌گوید که در میان نخبگان سیاسی و امنیتی پاکستان، اجماعی مبنی بر تمام شدن صبر اسلام‌آباد در برابر طالبان افغان وجود دارد. او می‌گوید: اگرچه تعاملات دیپلماتیک میان دو کشور ادامه خواهند داشت، اما نباید انتظار پیشرفت بزرگی داشته باشیم. پاکستان به‌دلیل برتری آشکار در جنگ‌های هوایی و موشکی، می‌توانست در درگیری‌های اخیر آسیب بیشتری به افغانستان وارد کند، اما تا حد زیادی از این کار خودداری کرد.

پاکستان مشروعیت حکومت طالبان را زیر سوال می‌برد

پس از درگیری‌های اخیر، وزارت امور خارجه پاکستان برای نخستین بار مشروعیت دولت طالبان را زیر سؤال برد؛ اقدامی کم‌سابقه از سوی کشوری که طی ۲۵ سال گذشته از اصلی‌ترین حامیان طالبان محسوب می‌شد. در بیانیه این وزارتخانه آمده است: دولت طالبان باید اقدامات ملموس و قابل رؤیتی را بر علیه عناصر تروریستی انجام دهد.

همچنین اسلام‌آباد خواستار تشکیل دولتی فراگیر که نماینده همه مردم افغانستان است شد و ابراز امیدواری کرد که روزی مردم این کشور بتوانند تحت اداره حکومتی واقعاً منتخب و مشروع زندگی کنند.

سیما الهی بلوچ، دیپلمات پیشین پاکستان چنین موضعی معقول می‌داند و می‌گوید: پاکستان خواستار برگزاری انتخابات در افغانستان است، نه تغییر فوری رژیم.

در مقابل، عبدالباسط معتقد است لحن جدید اسلام‌آباد حامل پیام مهمی است: بیانیه اخیر نشان می‌دهد که پاکستان شاید آماده حمایت از گروه‌های مخالف طالبان، در صورت بی‌توجهی آن‌ها به نگرانی‌های امنیتی پاکستان باشد.

نقش هند در معادلات جدید منطقه

هم‌زمان با درگیری‌های مرزی، امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، برای نخستین‌بار از زمان به قدرت رسیدن طالبان به هند سفر کرد. این سفر، که از ۹ تا ۱۶ اکتبر و با مجوز موقت شورای امنیت سازمان ملل متحد انجام شد، فرصتی را برای دیدار متقی با وزیر خارجه هند، س. جایشانکار فراهم کرد.

تحلیلگران می‌گویند هم‌زمانی این سفر با تشدید تنش‌های کابل و اسلام‌آباد، می‌تواند پیامی دیپلماتیک از سوی طالبان به پاکستان باشد، پیامی مبنی بر اینکه کابل در حال گشودن کانال‌های جدید ارتباطی در منطقه است و دیگر صرفاً به روابط سنتی خود با اسلام‌آباد تکیه نمی‌کند.

حرکت طالبان به سمت نزدیکی با هند نتیجه‌ی ماه‌ها تلاش دیپلماتیک است که پاکستان با نگرانی و دقت آن را دنبال کرده است.

از میانه‌ دهه ۱۹۹۰ تا چند سال پیش، دهلی‌نو، طالبان را بازوی اطلاعاتی پاکستان می‌دانست و این گروه را همراه با متحدانش به دست داشتن در حملات مرگ‌بار علیه سفارت‌خانه‌ها و کنسولگری‌های هند در افغانستان متهم می‌کرد.

اما پس از بازگشت طالبان به قدرت در کابل و تشدید تنش میان پاکستان و طالبان افغان، هند رویکردی متفاوت را در پیش گرفته است. در دو سال گذشته، مقامات هندی چندین بار با مقام‌های طالبان تماس‌های دیپلماتیک محرمانه و رسمی برقرار کرده‌اند؛ تلاش‌هایی که در نهایت به سفر امیرخان متقی به دهلی‌نو منجر شد.

اسلام‌آباد و دهلی‌نو چه اتهاماتی را به یکدیگر می‌زنند؟

در مقابل، اسلام‌آباد همچنان هند را به ایجاد ناامنی در ایالت‌های خیبرپختونخوا و بلوچستان متهم می‌کند و مدعی است که برخی از گروه‌های شورشی در این مناطق با پشتیبانی مالی و لجستیکی هند، از خاک افغانستان فعالیت می‌کنند.

دهلی‌نو این اتهامات را به‌طور مداوم رد کرده و آن را تلاش پاکستان برای سرپوش گذاشتن بر مشکلات داخلی خود خوانده است.

جنگیدن در دو جبهه ممکن نخواهد بود

در شرایطی که اسلام‌آباد اکنون با تنش در دو جبهه‌ی شرقی و غربی یعنی هند و افغانستان، درگیر است، کارشناسان هشدار می‌دهند که باید محتاطانه‌تر رفتار کند. 

سیما الهی بلوچ، سفیر پیشین پاکستان در این باره می‌گوید: «هیچ کشوری نمی‌تواند همه مرزهای خود را جبهه‌ی جنگ بکند؛ پاکستان نیز از این قاعده مستثنی نیست.»

سکوت اسلام‌آباد ابهام برانگیز است

در همین حال، برخی تحلیلگران نسبت به موضع مبهم پاکستان در قبال انفجارهای پنج‌شنبه شب گذشته در افغانستان، که نه مسئولیت آن را پذیرفت و نه دخالتش را تکذیب کرد، ابراز تردید کرده‌اند.

به گفته‌ی فهد نبیل، رئیس اندیشکده‌ی ژئوپلیتیکال اینسایتس در اسلام‌آباد، این رویکرد می‌تواند به اعتبار پاکستان در آینده آسیب بزند، به‌ویژه اگر گروه‌های مستقر در افغانستان بار دیگر به خاک پاکستان حمله کنند. او در توضیح می‌گوید: پرسش اصلی این است که چرا مقامات پاکستانی مسئولیت حملات ادعایی پیشین در خاک افغانستان را نپذیرفتند. اگر پاکستان همچنان تکیه صرف به روایت تهدید تروریسم کند، منتقدان خواهند پرسید که چرا این کشور در دهه‌ی گذشته دست به چنین اقداماتی نزده بود.

نبیل می‌گوید که بین واکنش هند به حمله‌ی آوریل و رفتار اخیر پاکستان با طالبان، شباهت‌های زیادی وجود ندارد، تنها شباهت این است که هر دو کشور همسایه‌های خود را به انجام ندادن اقدامات کافی برای جلوگیری از حمله متهم می‌کنند.

بصیر می‌گوید حملات هوایی پاکستان در جریان سفر مطاقی بیشتر پیامی بوده تا نشان دهد که اگر اسلام‌آباد فکر کند که کابل و دهلی در تضعیف امنیت این کشور دست دارند، در استفاده از زور، تردید نخواهد کرد.

با این حال، او نیز هشدار می‌دهد که هیچ کشوری نمی‌تواند هم‌زمان در دو جبهه بجنگد.

سوال مهم‌تر این است که هدف نهایی این حملات واقعا چیست؟ آیا طالبان افغان وادار به اقدام علیه تحریک طالبان پاکستان می‌شوند، یا رابطه‌شان با آن‌ها نزدیک‌تر خواهد شد؟

واقعزت این است که زمانی که از زور استفاده می‌کنید، باید بدانید دقیقا به دنبال چه هستید.