دولت پزشکیان در نقش «آتش‌نشان»/ آخرین شانس برای مهار بحران یا حرکت به سمت دولت «آتش فشان»؟

به گزارش اقتصادنیوز، «چگونه دولت آتش‌نشان به آتش‌فشان تبدیل می‌شود؟»،‌  این سوالی   است که هفته نامه تجارت فردا در شماره 600 خود به آن پرداخته است. 

"محمد طاهری"، روزنامه نگار اقتصادی و سردبیر هفته نامه تجارت فردا در سرمقاله این شماره نوشت؛

در حال حاضر نهاد دولت-نه دولت چهاردهم- در ضعیف‌ترین وضعیت خود طی چند دهه اخیر قرار دارد. دیگر نشانی از دولتی که با اتکا به درآمدهای نفتی، خود را متصدی همه امور می‌دانست نیست و این نهاد تضعیف شده، حتی از انجام وظایف بنیادین خود، مانند تأمین کالاهای عمومی، عاجز است. این ضعف، ریشه در روندی دارد که از میانه‌های دهه 1380 آغاز شد و با شتاب ادامه یافت.

خبر مرتبط

تله «حاصل جمع صفر» در اقتصاد ایران/ به جای تشدید رقابت، فرصت های جدید خلق کنیم

اقتصادنیوز: بازی‌های جمع صفر ذاتاً منفی نیستند اما در سال‌های گذشته خروجی نظام تصمیم‌گیری به گونه‌ای بوده که جامعه در نزاع و تضاد منافع فزاینده قرار گرفته و مدام بر بازی‌های جمع‌ صفر افزوده شده است. مداخله‌های ناکارآمد دولت در اقتصاد، مانند قیمت‌گذاری دستوری، سرکوب بازارها، انحصار و توزیع سازمان‌یافته رانت، هم تعداد این بازی‌ها را افزایش داده و هم اثرات مثبت آن‌ها را کاهش داده است.

عوامل متعددی، از جمله ناترازی‌های اقتصادی، تحریم‌ها، و ناکارآمدی‌های ساختاری، به این تضعیف مستمر دامن زده‌اند.

دولت در نقش «آتش نشان»

پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات سال گذشته، با امیدواری‌هایی برای تغییر این وضعیت همراه بود. رأی‌دهندگان انتظار داشتند دولت چهاردهم با اجماع‌سازی، اصلاحات اقتصادی و حل بحران‌ها را پیش ببرد. اما یک سال پس از پیروزی آقای پزشکیان، به دلیل بحران‌های عظیم تحمیلی به او و دولت چهاردهم، نه‌تنها این انتظارات برآورده نشده، بلکه دولت در نقش «آتش‌نشان» ظاهر شده است. 

در ادبیات سیاسی و اقتصادی، «دولت آتش‌نشان» به دولتی اطلاق می‌شود که به‌جای پیشگیری یا حل ریشه‌ای مشکلات، صرفاً به مدیریت بحران‌های فوری می‌پردازد.

این دولت‌ها واکنش‌محورند و به‌جای اصلاح ساختارهای معیوب، با مداخلات موقت مانند چاپ و تزریق پول یا کمک‌های کوتاه‌مدت، سعی در کنترل تبعات بحران‌ها دارند. منتقدان معتقدند این رویکرد، ممکن است مسأله را به صورت کوتاه‌مدت حل کند اما بحران‌ها را تداوم می‌بخشد. 

نخستین‌بار، دکتر مسعود نیلی، در سلسله نشست‌های «هم‌اندیشی برای اقتصاد ایران» از اصطلاح «دولت آتش‌نشان» برای توضیح این وضعیت استفاده کرد. او گفت: «دولت آقای پزشکیان بر اساس ذات تشکیل خود، دولت آتش‌فشان نیست. دولت آتش‌نشان هم نباید باشد. شاید این دولت بتواند دولتِ گفت‌وگو برای اجماع‌سازی و خروج از ابرچالش‌ها باشد. همه باید این آخرین شانس را برای نجات امید دریابند. این یک اتمام حجت تاریخی است.» 

آخرین شانس

اشاره دکتر نیلی به «آخرین شانس» و «اتمام حجت تاریخی»، عمق بحران و فوریت نیاز به تغییر را نشان می‌داد اما این تغییر هرگز اتفاق نیفتاد و چنان‌که شواهد نشان می‌دهد، دولت آقای پزشکیان نتوانست از الگوی آتش‌نشانی فراتر رود.

حرکت به سمت «دولت آتش فشان»؟ 

محدودیت منابع مالی، فشارهای اجتماعی فزاینده و نبود اجماع سیاسی، مانع تغییرات و اصلاحات شده‌اند. این وضعیت، در کنار برخی تصمیم‌های غلط و تصویب لوایح غیر ضروری، زنگ خطر حرکت دولت چهاردهم را به سمت الگوی «دولت آتش‌فشان» به صدا درآورده است. 

برخلاف دولت آتش‌نشان که در پی خاموش کردن بحران‌هاست، دولت آتش‌فشان خود به منشأ بحران‌ها تبدیل می‌شود. این تحول زمانی رخ می‌دهد که ناکارآمدی‌ها، تصمیم‌گیری‌های شتاب‌زده یا سیاست‌های مخرب، به‌جای مهار مشکلات، آن‌ها را تشدید کنند. 

هشدار درباره تغییر کاربری دولت آتش‌نشان به دولت آتش‌فشان، در شرایطی که اقتصاد با ناترازی‌های عمیق و عدم قطعیت‌های بزرگ دست‌وپنجه نرم می‌کند، بسیار جدی است.

اگر دولت نتواند در برابر بحران‌ها ابتکار عمل را در دست گیرد و به جای تصمیم‌هایی که از تعداد و عمق بحران‌ها بکاهد به تصمیم‌های اقتضایی و سیاست‌های مقطعی رو آورد، این احتمال وجود دارد که در ماه‌های آینده، نه‌تنها بحران‌ها مهار نشوند، بلکه خود به عاملی برای خلق بحران‌های جدید بدل شود. 

جلوگیری از این سناریو، نیازمند توجه به نظر متخصصان و شفافیت در سیاست‌گذاری، و اولویت دادن به اصلاحات ساختاری است. آیا این «آخرین شانس» به سرانجام می‌رسد، یا دولت آتش‌نشان به دولت آتش‌فشان تغییر کاربری می‌دهد؟