نشانه‌های بازگشت ایران و آمریکا به میز مذاکره؟ | از تهران تا تل‌آویو؛ «مخالفانِ دیپلماسی» مشغول کارند

به گزارش اقتصادنیوز، در میان صداهایی که ایران را از هر نوع بازگشت به میز مذاکره پس از جنگ تحمیلی 12 روزه باز می‌داشتند، نشانه‌هایی از فعال شدن مجدد دیپلماسی از سوی تهران دیده می‌شود. این نشانه‌های غیرقابل انکار در شرایطی مورد توجه قرار می‌گیرند که از زمان وقوع آتش‌بس لرزان میان ایران و اسراییل بیش از یک ماه و نیم گذشته است. 

تهران درهای مذاکره را نبسته است

عباس عراقچی وزیرخارجه ایران حتی در دوران جنگ تحمیلی اسرائیل علیه کشورمان دست از دیپلماسی نکشید. او همانطور که بعدها روایت کرد از راه زمین به ژنو رفت و سپس برای شرکت در جلسه ویژه اجلاس وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی در مورد ایران در ترکیه حضور پیدا کرد.

مذاکرات قبلی ایران و آمریکا قرار بود در دور ششم از سر گرفته شود، اما تنها چند روز پیش از آن، اسرائیل حملات هوایی گسترده‌ای را علیه زیرساخت‌های هسته‌ای، نظامی و غیرنظامی ایران در تاریخ ۱۳ ژوئن آغاز کرد. در حقیقت جنگ علیه ایران دقیقا در میانه دیپلماسی آغاز شد و همین موضوع اوضاع را برای دیپلمات‌ها و طرفداران دیپلماسی غبارآلود کرد.

سیگنال‌های اولیه

تهران در یک ماه گذشته به گفتگو با کشورهای اروپایی پرداخت. این گفتگو در شرایطی شکل گرفت که شبح مکانیسم ماشه و فعال شدن آن که ممکن است همزمان ایران و غرب را در موقعیت دشواری قرار دهد، هنوز بالای سر تهران قرار دارد. لحن دیپلمات‌های ایرانی و اروپایی پس از مذاکراتی که روز جمعه چهارم مرداد ماه برگزار شد نشان می‌داد که این گفتگوها برنده یا بازنده‌ای نداشته و طرفین تنها تصمیم گرفته‌اند که مذاکرات را ادامه دهند. هفته گذشته پس از مدت‌ها گمانه‌زنی علی لاریجانی سیاستمدار و رئیس‌ پیشین مجلس شورای اسلامی به عنوان دبیر جدید شورای امنیت ملی انتخاب شد. او در دهه هشتاد به مدت دو سال در همین سمت مسئولیت مذاکرات با غرب بر سر موضوع هسته‌ای را برعهده داشت و برای مذاکره‌کنندگان نامی شناخته شده محسوب می‌شود. رسانه‌های خارجی این موضوع را نادیده نگرفته و از آن به‌عنوان سیگنال ایران برای مذاکره نام بردند.

فایننشنال تایمز نوشت: ایران یک سیاستمدار کهنه‌کار را به ریاست عالی‌ترین نهاد امنیتی کشور منصوب کرد، اقدامی که به گفته ناظران، تلاشی برای مهار تندروها و بازآرایی ساختار دفاعی کشور پس از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل تلقی می‌شود.

آسوشیتدپرس، هم تنها به اعلام خبر بسنده نکرد و در گزارشی تحلیلی به‌دنبال نشانه‌شناسی انتخاب علی لاریجانی برای دبیری شورای عالی امنیت ملی پرداخت. این رسانه یادآور شد: انتصاب علی لاریجانی به‌عنوان دبیر شورای امنیت ملی نشانه‌ای از این تلقی می‌شود که جمهوری اسلامی ایران به دنبال تغییر از مسیر تندروی به سمت یک مسیر میانه‌روتر است.

واکنش رسانه‌های خارجی به بازگشت علی‌ لاریجانی به صحنه، به همین جا هم ختم نمی‌شود. سفر اخیر او به عراق و لبنان از دیگر مواردی است که مورد توجه قرار گرفته و رسانه‌های گوناگونی از جمله تایمز اسراییل  و نشنال نیوز به آن پرداختند.

تایمز اسراییل به موضوع سفر لاریجانی به بیروت به‌صورت ویژه اشاره و ادعاهایی را درمورد ارتباط این سفر با تلاش‌های دولت لبنان برای خلع سلاح مرتبط دانست. نشنال نیوز هم در گزارش خود نوشته است این سفر در حالی انجام می‌شود که ایالات متحده فشارهای خود را بر بغداد و بیروت برای مهار گروه‌های به ادعای نویسنده، تحت حمایت ایران افزایش داده است.

کاهش تنش‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی؟

تهران گله‌های فراوانی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از جنگ تحمیلی 12 روزه به ایران دارد. در واقع روابط میان ایران و آژانس پیشتر هرگز تا این اندازه تیره نبوده است. بنا بر آنچه عباس عراقچی در روز پانزدهم مردادماه اعلام کرد تصمیم‌گیری در مورد روابط ایران و آژانس از دست وزارت خارجه خارج شده و در اختیار شورای عالی امنیت ملی قرار گرفته است. 

ایران نسبت به فعالیت‌های قبلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شدت بدبین است. عباس عراقچی در این زمینه گفته بود: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مدیر کل باید بداند که دوران جدیدی آغاز شده است. او در یک گفتگو تلویزیونی در میانه مرداد ماه تاکید کرد: ما اجازه بازدید و بازرسی به نماینده آژانس نمی‌دهیم و چارچوب قبلی دیگر پاسخگو نیست. با همه اینها در روزها اخیر مشخص شد که معاون رافائل گروسی دبیرکل سازمان انرژی اتمی در راه ایران است.

هر نوع رابطه با گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای این روزها از سوی مخالفان دیپلماسی به شدت مورد انتقاد قرار می‌گیرد و خبر حضور یک مقام مسئول در این سازمان هم به مذاق بسیاری خوش نیامد.

یکی از منتقدان  محمدصالح جوکار نماینده اصول‌گرای مجلس بود که گفت: آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها با استفاده از اطلاعاتی که رافائل گروسی به عنوان مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کرد و جاسوسی‌هایی که رخ داد، دست به بمباران و حمله نظامی به تاسیسات هسته ای کشورمان زدند. 

او با اشاره به اینکه مردم نیز نسبت به اقدامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مواضع مثبتی ندارند، ادامه داد: در این راستا مجلس شورای اسلامی نیز تلاش کرد با تصویب قانون تعلیق همکاری با این نهاد، عزم و اراده ملی را به نمایش بگذارد از این رو باید مراقب بود تا ضربه مجددی به کشور وارد نشود. یادآور می شود وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی و دیگر دستگاه های مسئول باید قانون مصوب مجلس در خصوص آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اجرایی و عملیاتی کنند زیرا در این قانون برای کسانی که تخطی کنند، جرم انگاری صورت گرفته است.

ایران خواهان ادامه گفتگوهاست

به‌نظر می‌رسد سخنان مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران در روز شنبه 19 مردادماه، نشان‌دهنده رویکرد دولت به مساله دیپلماسی باشد. او گفت: درباره مذاکرات گفت: حرف نمی‌زنی؟ خب می‌خواهی چکار کنی؟ می‌خواهی بجنگی؟! خب آمد و زد؛ الان برویم درست کنیم دوباره می‌آید می‌زند.

همین سخنان پزشکیان که توجه زیادی را به خود جلب کرد از سوی برخی از چهره‌های شناخته شده مخالف با دولت مورد انتقاد شدید قرار گرفت. فواد یزدی،  کارشناسی سیاست خارجی و چهره نزدیک به سعید جلیلی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: برداشت مقامات آمریکایی از سخنان امروز جناب آقای رییس جمهور این خواهد بود که حمله بعدی به ایران هزینه جدی برای ‎آمریکا نخواهد داشت. یعنی سخنان امروز ایشان احتمال حمله نظامی بعدی به ایران را افزایش داد. اگر این جمله که ما اهل "دعوا" نیستیم مانع جنگ بود حمله قبلی اتفاق نمی‌افتاد.

حرف‌های پزشکیان در فضایی مطرح شده که نشانه‌هایی از آغاز دوباره گفتگوها دیده می‌شود. روز هجدهم مردادماه تهران تایمز از قول منابع مطلع نوشت ایران و آمریکا هر دو آمادگی آغاز مذاکرات جدید را دارند. بر اساس ادعای این رسانه از کشور نروژ جزو گزینه‌ها برای میانجیگری نام برده بود.

اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری روز دوشنبه خود این ادعا را رد نکرد و در عین حال توضیح داد که مساله میانجی‌گری نروژ را تائید نمی‌کند. بقائی در پاسخ به سوالی درباره چگونگی اعتماد به آمریکا گفت: ما هیچ اعتمادی به آمریکا نداریم. ما به آمریکا در شرایطی که مذاکره می‌کردیم هم اعتماد نداشتیم. آنچه که در میانه مذاکرات انجام دادند اساسا جایی برای اعتماد صفر هم باقی نگذاشته است.

او در عین‌حال یادآور شد: در خصوص آمریکا قاعدتا گفتگوها از طربق واسطه‌ها ادامه دارد. هم از طریق دفتر حفاظت منافع آمریکا و هم از طریق کشورهایی که در مواردی پیام‌هایی رد و بدل کردند. اما در خصوص مذاکره تاکنون چیزی تعیین نشده است.

در بین این تحولات اتفاقات دیگری هم افتاده است. مثلا بقایی روز دوشنبه اعلام کرد: مهم‌ترین تحول اخیر، که البته لزوماً مرتبط با FATF نیست بلکه به‌عنوان یک تصمیم حاکمیتی و بر اساس تشخیص مصالح کشور از سوی مراجع تصمیم‌گیر اتخاذ شده، عضویت جمهوری اسلامی ایران در «کنوانسیون مقابله با جرایم سازمان‌یافته فراملی» موسوم به کنوانسیون پالرمو است.

برخی از ناظران این موضوع را در کنار دیگر تحرکات تهران قرار می‌دهند و معتقدند ایران تلاش دارد تا موانعی را که مانع از حل اختلافات اقتصادی و دیپلماتیک می‌شود را از میان بردارد.

رسانه‌های غربی که با دقت فراوانی تحولات در ایران را پیگیری می‌کنند، تحلیل‌های متفاوتی دارند. اخیرا رسانه آمریکن کانزوتیو در مورد فعال شدن مکانیسم ماشه نوشته است: این تصمیم یک پیشنهاد باخت-باخت به نظر می‌رسد. اگر قدرت‌های اروپایی مکانیسم ماشه را فعال نکنند، آنها به همراه ایالات متحده، احتمالاً توانایی بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را از دست خواهند داد که به نظر می‌رسد، نتیجه‌ای است که آن‌ها قصد اجتناب از آن را دارند. این رسانه همچنین هشدار داده بازگرداندن این قطعنامه‌ها مشروعیت بین‌المللی را برای تلاش‌های مداوم و خطرناک رژیم صهیونیستی برای حذف دیپلماسی به عنوان یک گزینه مناسب فراهم می‌کند و فصل دیگری از جنگ ایران را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد.

همچنین اندیشکده آمریکایی سیاست خارجی در کانون توجه که رویکردی انتقادی به سیاست خارجی ایالات متحده دارد در یادداشتی یادآور شده تشدید تنش‌ها، قمار بازنده‌ای است.

ادعای ترامپ مبنی بر اینکه این حملات برنامه هسته‌ای ایران را «کاملاً نابود کرده» است، محل تردید است؛ اطلاعات فاش‌شده از منابع اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهد که آسیب‌ها، گرچه شدید بوده‌اند، اما کامل نبوده‌اند. در ادامه این تحلیل آمده: دیپلماسی راه برون‌رفت است. توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام)، با وجود کاستی‌هایش، سقف غنی‌سازی ایران را به ۳.۶۷ درصد محدود کرد و اجازه بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را داد. این توافق کارآمد بود، تا زمانی که ترامپ از آن خارج شد و باعث شد ایران در بهار ۲۰۲۵ به غنی‌سازی ۶۰ درصد برسد. توافق جدیدی، با پیشنهاد کاهش مرحله‌ای تحریم‌ها در ازای محدود کردن غنی‌سازیمثلاً تا ۵ درصد و نظارت گسترده آژانس، می‌تواند مسیر هسته‌ای ایران را متوقف کند. کشورهای E3 (فرانسه، آلمان، بریتانیا) و چین، که هم‌اکنون خواهان خویشتنداری‌اند، می‌توانند نقش میانجی را ایفا کنند.

میدل ایست مانیتور اوضاع را پیچیده‌تر دانسته و در مقاله‌ای بدبینانه نوشته است که زخم‌ها هنوز باز هستند و ممکن است تنش‌ها دوباره شدت بگیرند. این رسانه تاکید دارد: بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با آشوب داخلی و فشار فزاینده از سمت راست مواجه است. او بارها سوگند خورده که اجازه نخواهد داد ایران به آستانه هسته‌ای برسد. حمله نخست زمان خرید، اما پایان‌بخش نبود. همان‌طور که تحلیلگران شورای آتلانتیک اشاره کرده‌اند: اسرائیل ممکن است به دنبال حملات جدیدی باشد تا برنامه هسته‌ای ایران را از بین ببرد؛ به ویژه اگر دیپلماسی شکست بخورد.